'We gaan iets in gang zetten': Schiedam Schuldenzorgvrij

SCHIEDAM - Schiedam, net als Vlaardingen en Maassluis, Schuldenzorgvrij. Dat is de hoop die dinsdag werd uitgesproken in de Havenkerk. Een flink aantal betrokkenen, vertegenwoordigers van overheden en (uitvoering)organisaties, maar ook van bedrijven (vaak schuldeiser) en ook mensen die zelf in de onoverkomelijke schulden hebben gezeten, namen zich voor daar werk van te gaan maken. En koningin Máxima sprak haar vertrouwen erin uit dat zij daarin gaan slagen.

Schuldenzorgvrij. Dat betekent niet de hele dag alleen maar aan geldgebrek te kunnen denken. Dat betekent rust om kinderen op te voeden, om te sporten en gezond te leven. Dat betekent een ‘gezond’ gevoel van eigenwaarde.

Koningin Máxima en alle anderen waren in de kerk op de Lange Haven bij elkaar voor de lancering van het Schuldenlab Maassluis Vlaardingen Schiedam (MVS). De drie steden gaan deelnemen aan het landelijke initiatief SchuldenlabNL. Twee Schiedamse raadsleden die de wenselijkheid van die stap hadden bepleit werden gisteren daarvoor nog eens uitdrukkelijk bedankt. Zij waren ook aanwezig. Het betrof Annebeth Wilton en Sun van Dijk. 

“Een compliment aan de lokale democratie”, noemde de Schiedamse wethouder Duncan Ruseler de aansluiting bij het Schuldenlab. “Het project is hier regionaal ontstaan vanuit gemeenteraadsleden. Dat is ontzettend belangrijk. (..) Toen ik als wethouder Werk en Inkomen begon was dit mijn voornaamste opdracht, want voortkomend uit een unanieme opdracht van de raad: ‘dit moet je doen!”

In het SchuldenlabNL willen allerlei partijen informatie uitwisselen over de schuldhulpverlening. “Om niet steeds opnieuw het wiel te hoeven uitvinden”, zoals ‘chef de Mission’ Sadik Harchaoui, bij de lancering ook gastheer en voorzitter, uitlegde. “We kunnen lokaal effectieve methodes opschalen naar heel Nederland.” Maxima stelde in haar slotwoordje te hopen dat veel van die werkende voorbeeldervaringen uit onze regio gaan komen.

De vier grote steden, en ook Den Bosch en Almelo gingen de ‘Waterwegsteden’ voor. Koningin Máxima schuift geregeld (online) aan bij activiteiten van het ‘lab’ en was in 2018 ook bij het begin van het feestelijke begin ervan. Twee jaar geleden sloot Almelo zich aan bij het SchuldenlabNL en ook daar was de koningin bij. Haar betrokkenheid is ‘dusdanig dat u een deskundige bent geworden in wat goed zou kunnen werken’, aldus Harchaoui. “Het is daarom een eer dat u hier bent, maar zeker geen verrassing”, zo verwelkomde hij Máxima.

Fijntjes vermeldde de dagvoorzitter daarbij - ‘we zijn tenslotte in de kerk’ - dat een typering van de Heilige Ambrosius hem is bijgebleven: ‘mensen die woekerrentes instelden, stelde hij gelijk met moordenaars’. “Zo ver hoeft het vandaag niet te komen, maar het maakt wel duidelijk dat we een eind moeten maken aan de problematiek.”

Ruselers collega Sjoerd Kuiper uit Maassluis hoorde koningin Máxima in 2019 op een bijeenkomst van de Rabobank wethouders oproepen om het pact Nederland Schuldenvrij ‘te bekrachtigen’. Voor hem betekende dat een aanmoediging, ook de verhalen die op die dag werden gedeeld. “Ze deden me inzien dat een aanpak niet alleen van belang is voor de mensen met schulden; ook partijen die schulden hebben uitslaan worden er beter van.”

Toch moet het zwaartepunt bij de aanpak van schulden liggen bij de schuldenaren. Want problematische schulden brengen volgens Kuiper ‘stress mee’. “De korte termijn gaat altijd boven de verstandige keuzes voor de lange termijn. Het is onze plicht om hier iets aan te gaan doen.”

Zeker ook omdat blijkt dat mensen met financiële problemen dusdanig in de stress komen dat ze korter leven en ook korter in gezondheid leven. “Dat is een onrecht waar ik niet tegen kan.”

Zijn Vlaardingse evenknie Bart de Leede kon dat volop onderschrijven. Hij leerde al in een eerdere baan in de financiële hulpverlening ‘hoe belangrijk het is om integraal hulp te verlenen’. “Het heeft geen zin om aan opvoedingsondersteuning te doen als mensen zich zorgen maken over schulden of geen dak boven hun hoofd hebben.”

Helene de Jong van Stroomopwaarts zette in de Havenkerk het probleem van de onoplosbare schulden in lokaal perspectief. Er gaan ‘enorme bedragen’ rond in het schuldencircus: jaarlijks in Nederland elf miljard euro. “Waar landelijk een op de tien huishoudens ernstige geldproblemen heeft, is dat in onze drie steden een op de zeven. Waar landelijk 8,3 procent van de kinderen in armoede opgroeit, zijn dat er in onze gemeenten 12,4 procent, een op de acht dus.”

De Jong is daarom de gemeenteraden dankbaar dat zij de urgentie inzagen en dat Stroomopwaarts de kans gekregen heeft de ‘opdracht naar ons toe te trekken en het Schuldenlab op te richten’. De missie is duidelijk: de inwoners van de steden schuldenzorgvrij.

Dat moet worden bereikt door samenwerking tussen landelijke en lokale partijen. Om samen ‘innovatieve manieren van schuldenaanpak’ te ontwikkelen en ‘beproefde methoden in te voeren’.

“Het Schuldenlab brengt partijen bij elkaar. Het is geen fysiek lokaal of laboratorium, maar een vindplaats en broedplaats van samenwerking”, aldus De Jong. Die dient om innovatieve projecten voor de schuldenaanpak te ontwikkelen en verder te dragen. “Groot en klein. Als ze blijken te werken kunnen we die ook landelijk opschalen.”

Want duidelijk is dat in vele, misschien wel praktisch alle gemeentes ‘iets’ wordt gedaan om de schuldenproblematiek aan te pakken. Ook in Schiedam, Vlaardingen en Maassluis. “De Nederlandse Schuldhulproute, daar zijn we al mee begonnen. Ieder kan zich digitaal aanmelden.” Dit initiatief, nu twee jaar oud, wil mensen met geldzorgen in een eerder stadium vinden en begeleiden naar hulp. Want onoverkomelijke schulden beginnen ook klein en lopen op omdat mensen te laat de ernst van de situatie zien. Daarna duurt het volgens SchuldenlabNL nog eens gemiddeld 4,8 jaar eer mensen de juist hulp krijgen. “De schuld is dan vaak onnodig groot geworden. SchuldenlabNL is bij het initiatief betrokken als partij die de organisatie achter het netwerk in goede banen leidt; de praktische rol ligt in de steden aan Nieuwe Maas en Scheur bij Stroomopwaarts.

Andere nieuwe methodes die in ‘MVS-verband’ snel zullen worden opgepakt zijn het ‘Collectief schuldregelen’ en de Doorbraakmethode, zo kondigde De Jong aan. Bij de eerste handelen schuldeisers hun claims gezamenlijk af. Dat zorgt, zo leerde ervaring al, voor versnelling (‘het duurt dan geen maanden meer, maar weken’) van de sanering en minder rompslomp. Mensen in de schulden krijgen zo sneller nieuw perspectief.

De Doorbraakmethode bestaat uit hulp aan huishoudens waar meer problemen tegelijk spelen. Nogal eens komt het daarbij tot een overdaad aan hulpverleners die allemaal zo hun voorstellen en aanpak hebben en zo het betreffende gezin, of de persoon, eerder verder het bos insturen dan vooruit helpen. In Schiedam is op kleine schaal al begonnen met deze manier van werken, waarbij de hulpverleners samenwerken in hun aanpak. “Door je te scharen rond het gezin, voorkom je versnippering, bespaar je kosten.” Twintig partners in de regio hebben zich al bereid verklaard deze aanpak te gaan volgen, aldus De Jong.

Dat wordt geen vrijblijvend verhaal, zo benadrukte Nicole van der Wekken, haar directeur bij Stroomopwaarts. “Onder de  streep wil ik de percentages zien zakken.” De weg waarop dat wordt gerealiseerd is wat haar betreft ‘minstens zo belangrijk als dat doel’. Alle betrokken partijen zijn daarbij nodig. “Egoloos veranderen om echt dingen op de mat te gaan leggen.” Wijkteams, consulenten, mensen die achter voordeur komen. “Samen gaan we iets in gang zetten.”

Daarbij is het volgens Van der Wekken praktisch onmogelijk geen fouten te maken. “We zijn een lab, dan moet je ook fouten kunnen maken, want daar leer je van. Als we echt slagen maken, dan doen we voor de regio iets heel groots.”

Zij onderkent ook een kentering in de samenleving: werd voorheen nogal eens geredeneerd dat regels nu eenmaal regels zijn - en dat die moeten worden gerespecteerd - ‘de toeslagenaffaire heeft geleerd om veel breder te gaan kijken’. “We moeten gaan doorbreken dat er gesteld wordt: ‘zo is de wet nou eenmaal’. We moeten creatief en oplossingsgericht aan het werk.” Zoals tot dusver wordt gewerkt is volgens Van der Wekken ‘niet effectief genoeg, niet goed genoeg’.

Ook drie ‘ervaringsdeskundigen’ gaven tijdens de ontmoeting in de Havenkerk hun ervaring. Catharina (zeg maar Ceesie) Evegroen vertelde hoe ze al in 2008 financiële problemen had, nadat een relatie was stukgelopen en ze een te duur huis bewoonde. Het duurde tot 2017 voor dat zij hulp zocht. Waarom, zo wilde Harchaoui weten. “Ik schaamde mij. Ik was jong, durfde niet aan te geven dat ik schulden had, omdat er best een taboe op lag.” Als dan de hulpvraag maar langzaam uitmondt in daadwerkelijke hulp ‘dan ga je opgeven’, aldus Evegroen.

“Drie jaar lang leefde ik afgesloten van gas en licht, ik kon niks meer betalen. Als je te laat betaalt komt er weer rente bovenop, administratiekosten, steeds veertig, vijftig euro.” Welke rekeningen besloot je niet te betalen? “De zorgverzekering, en gas water en licht.”

Uiteindelijk was het volgens haar Veilig Thuis dat stelde ‘we gaan je echt helpen’. Dat leidde tot het aanstellen van een bewindvoerder; sinds vijf, zes jaar leeft Evegroen nu met haar zoontje van vijftig euro per week. Het eind is in zicht. Waarom het zo lang duurt (Harchaoui)? “De bewindvoerder deed veel, maar schuldeisers werken ook niet even makkelijk mee.”

Wat er vooral veranderd is, de afgelopen jaren, is dat ze de schaamte voorbij is. Werken is volgens haar de uitweg uit veel problemen. Zij vond na een leerwerktraject werk bij Directzorg, een aanbieder van thuiszorg. “Je komt zo veel nieuwe mensen tegen… als ik maar kan helpen. Ik ben gegroeid. Heb diploma’s gehaald in de zorg. Ik ben mijn werkgever absoluut dankbaar. Ik ben nu een veel socialer, opener mens.”

Freddy Oosterwolde had sinds 2013 financiële problemen, kwam in 2015 onder bewind te staan. Daarna ging het opnieuw ‘verkeerd’; in 2020 was hij weer terug onder bewindvoering. Bij hem speelden vooral psychische klachten een rol. Hij ging anti-depressiva slikken en werd daar ook niet beter van. “Je wordt vlak. Wat ik allemaal heb geslikt… Ik snap niet dat ik niet tegen vlakke ging.” Later kwamen er ook drugs in het spel.

“Het geloof heeft me tenslotte geholpen. Ik ben niet van woorden, ik wil ook doen. Uit het geloof heb ik kracht kunnen putten. Ik zei: hou je medicaties maar. Ik ben nu op nul met medicijnen.”

Volgens zowel Oosterwolde als Evegroen zijn geldzorgen funest voor je zelfwaarde. “Je gaat heel negatief denken”, aldus Oosterwolde. “Je moet de kracht hebben. Sluipt er dan ook nog drugs binnen, dan wordt het nog erger. En dat moet ook bekostigd worden.”

Een derde ervaringsdeskundige die sprak, zat aan de andere kant van de tafel. “Ik ben geboren om te werken als schuldhulpverlener”, stelde Luna Riouch ronduit. “Om mensen te helpen die de weg niet kennen.”  

Riouch maakte echter ook al vroeg in haar leven mee wat schulden kunnen betekenen. “Ik weet nog, ik was een kind, dat ze aan de deur kwamen om onze woning te ontruimen. Maar het werd geregeld. Mijn moeder is bij mensen gaan vragen: ‘ze halen mijn huis leeg, kan je me wat lenen?’.”

De consulent van Stroomopwaarts ervaart dat mensen het ‘moeilijk vinden om de eerste stap te zetten’, naar de hulpverlening. “Het duurt ontzettend lang voor mensen een eerste hulpvraag doen. Maar dan zeg ik: het wordt nooit makkelijker. En bedenk: de Nederlandse staat heeft ook een schuld.” Daar kon de voormalige minister van Financiën in de zaal, Gerrit Zalm, voorzitter van het SchuldenlabNL, wel om lachen. “Mensen komen alsof ze de enige zijn met die problemen. Ze praten er niet over. Maar alleen dat al zorgt voor veel stress, en dat zorgt weer voor zo veel klachten. Het kan opgelost worden. Wij kunnen helpen, we zijn er voor iedereen.”

Evegroen en Oosterwolde benadrukten vergelijkbare punten die belangrijk zijn om weg te komen uit schuldenproblemen. “Maak jezelf trots, een ander doet het niet.” (Evegroen) “Vind een goede hulpverlener” (Oosterwolde). En dat is volgens hem iemand die werk maakt van gelijkwaardigheid, mede-menselijkheid. “Kom je met je schuldenlast, dat weegt al zo zwaar en al die ellende die daar uit voortvloeit, je komt gewond met ellende om hulp vragen. Het is dan belangrijk hoe je opgevangen wordt. Zie de mens achter de schuld.”

Een wens die Riouch ten volle onderschrijft. Dat helpt ook bij het belangrijkste probleem dat zij signaleert: communicatie. Die moet echt beter, met alle betrokken partijen. “We hebben de middelen, maar er wordt jaren over gepraat.” Daarom ziet zij bijvoorbeeld het project ‘Collectief schuldregelen’ als veelbelovend. “En het Schuldenknooppunt, een snelweg waar informatie wordt gedeeld.”

“Ik ben neutraal, ben er voor de cliënt, maar ook voor de schuldeiser. Beiden willen een snelle oplossing die werkt. Daar is het knooppunt belangrijk in. Als we de procedure kunnen inkorten tot weken in plaats van maanden, misschien zelfs tot een weekje…”, dan gebeurt er wat. 

Het is zoals de koningin wenste: dat er behalve de drie genoemde ‘aanpakken’ uit de MVS-regio veel van die werkende voorbeeldervaringen mogen gaan komen. De aanwezigen in de Havenkerk verklaarden zich er klaar voor.

PS. Omdat het niet iedere dag is dat de koningin Schiedam bezoekt, hieronder een korte reportage van Paul Meuldijk: Máxima bij aankomst en vertrek.