Rijk verdeelt geld anders: hoeveel gaat Schiedam in de min?

ACHTERGROND - Schiedam is een van de gemeenten die ‘erop achteruit gaat’ als de nieuwe verdeelsleutel voor het gemeentefonds wordt ingevoerd. Dat stelt de NOS in een artikel over het advies van de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) op de plannen. De vraag is echter of dat werkelijk zo is.

Het is de bedoeling om in 2023 over te gaan op een nieuwe manier van verdelen van de belangrijkste geldstroom die van het rijk naar de Nederlandse gemeenten gaat: de ongeveer dertig miljard euro uit het gemeentefonds. De berekenmethode voor de verdeling van dat geld is bijna 25 jaar niet aangepast. De regering werkt aan een nieuwe verdeelsleutel die meer recht doet aan de feitelijke situatie in het land.

Daarover zegt de ROB in een advies dat gisteren verscheen: “Het voorstel voor de nieuwe verdeling voor het gemeentefonds pakt een aantal knelpunten aan. Het nieuwe verdeelmodel houdt een verbetering in, maar in de optiek van de raad nog niet voldoende. Het voorstel vertoont patronen die niet uitlegbaar zijn, bevat keuzes die meer bestuurlijke verantwoording behoeven en moet beter rekening houden met de draagkracht van gemeenten.”

En ook: “Naar de stellige indruk van de raad is de verdeling van het gemeentefonds vooral benaderd als een technische exercitie vanuit de systeemwereld. Het uiteindelijke doel van het gemeentefonds is echter om gemeenten in staat te stellen voorzieningen en opgaven te realiseren voor hun inwoners in de leefwereld.”

Vooral gemeenten van rond de zeventigduizend inwoners en minder, met een niet zo'n sterke centrumfunctie en een vergrijzende bevolking, die gaan er volgens de ROB op achteruit. Daarbij noemt de NOS met name Schiedam, samen met Den Helder, Hoorn en Enkhuizen. "Dat zijn typische gemeenten met een bevolking die veel zorg nodig heeft vanuit de gemeente, maar waarbij die zorgbehoefte straks mogelijk onvoldoende gehonoreerd wordt”, aldus de landelijke omroep.

Hoeveel een gemeente krijgt uit het gemeentefonds hangt samen met een veelheid aan factoren. Denk aan het aantal inwoners, maar ook de gemiddelde leeftijd van hen, het percentage mensen met een laag inkomen, het aantal woonkernen in een gemeente, het aantal mensen met een migratie-achtergrond, de kwaliteit van de bodem onder de gemeenten, het opleidingsniveau van de inwoners, de gemiddelde WOZ-waarde van woningen en bedrijfspanden, het aantal bedrijven enzovoorts.

In de nieuwe verdeling wordt het aantal jongeren en ouderen minder belangrijk, maar gaat het opleidingsniveau van de inwoners voor het eerst meetellen. En de centrumfunctie (in hoeverre mensen van buiten de gemeente gebruik maken van diensten in de gemeente) wordt belangrijker.

Volgens de ROB is de verdeling van geld voor sociale taken een verbetering, omdat het meer recht doet aan de verschillen in uitgaven aan jeugdzorg en zorg op grond van de Wet maatschappelijke ondersteuning (WMO) tussen gemeenten. "Voor het sociaal domein is nu voor het eerst sinds de decentralisaties gekeken naar de daadwerkelijke uitgaven van gemeenten.”

Maar ‘overall’ wordt de raad niet erg enthousiast van de plannen. “Binnen de vooraf gestelde kaders is het onderzoek op zich goed en degelijk uitgevoerd. Het is duidelijk hoe de uitkomsten technisch voortvloeien uit de gekozen modellen. Het ontbreekt echter aan een degelijk onderbouwd inhoudelijk verhaal dat verklaart waarom bepaalde gemeenten volgens de modellen lagere of hogere kosten hebben en zodoende een lagere of hogere uitkering moeten krijgen. Er is dus geen inhoudelijke basis waarop de uitkomsten vervolgens beoordeeld kunnen worden”, aldus de adviesraad. “Het beeld dat nu ontstaat is dat bij de uitkomsten achteraf een verklaring is gezocht. De zoektocht naar de ideale verdeling is echter een iteratief (zich herhalend, red.) proces, dat niet louter op grond van statistische maatstaven kan worden beoordeeld. Politiek-bestuurlijke keuzes zijn daarbij onvermijdelijk. Deze moeten dan wel duidelijk kenbaar zijn en inhoudelijk onderbouwd worden, en dat is onvoldoende gebeurd. Zonder deze inhoudelijke transparantie en onderbouwing lukt het niet om de systeemwereld van instituties, regels en cijfers succesvol te verbinden met de leefwereld van lokale voorzieningen en inwoners van gemeenten.” Was getekend: de Raad voor het Openbaar Bestuur.

De verdeling van het gemeentefonds roept al langere tijd de nodige weerstand op in het land. Vanuit de gemeenten - waaronder Schiedam - is er veel kritiek op de hoogte van de uitkeringen uit het gemeentefonds. “Het is echter niet aan de raad om goed- of afkeuring aan het voorstel te geven”, zo stelt de ROB. De raad zegt het als haar taak te zien ‘het nu voorliggende voorstel zakelijk, kritisch en onafhankelijk te wegen’. Het voorstel heeft volgens de raad vergaande gevolgen voor gemeenten. “Bij volledige invoering van het nieuwe verdeelvoorstel zouden ongeveer vijftig gemeenten er meer dan zestig euro per inwoner op achteruit gaan en zo’n veertig gemeenten meer dan zestig euro op vooruit.”

Opmerkelijk is dat in de ellenlange tabellen die bij het voorstel zijn gevoegd, Schiedam onder geen van beide groepen uitschieters zou vallen. De sommen voor Schiedam komen uit op een teruggang van de bijdrage per inwoner uit het gemeentefonds van elf euro.

Demissionair minister Kajsa Ollongren van Binnenlandse Zaken kwam dit jaar met het voorstel voor een nieuwe verdeelsleutel en vroeg de ROB om advies daarover. Waarschijnlijk beslist een nieuw kabinet pas over de definitieve verdeelsleutel.