Voor zeshonderd Schiedamse gezinnen moet 2022 het jaar worden dat de affaire geen affaire meer is

SCHIEDAM - 2022 Moet het jaar worden waarin een definitief eind wordt gemaakt aan wat bekend is geworden als de Kinderopvangtoeslagaffaire. In 2021, het jaar waarin de ellende die de affaire aanrichtte in volle omvang aan het licht kwam, werd in Schiedam een begin gemaakt met het ongedaan maken ervan. Stroomopwaarts speelt daarin een belangrijke rol.

Naast de Schiedammers en anderen gaan staan die de dupe zijn van de toeslagenaffaire. Dat ziet Helene de Jong als de belangrijkste taak voor Stroomopwaarts in de omgang met de getroffen ouders. En dat is geen kleine groep.

Ook in Schiedam bleken veel ouders de dupe te zijn geworden van hardvochtig beleid van de Belastingdienst en andere overheidsinstellingen, toen er fouten aan het licht kwamen rond de bijdrage die zij van de dienst ontvingen voor de betaling van de opvang van hun kinderen. Stroomopwaarts heeft ondertussen contact gehad met alle Schiedamse gedupeerden van de toeslagenaffaire. Dat zijn er zeshonderd. Zij zijn betrokken in een ‘affaire’ die het Nederlandse openbaar bestuur op zijn grondvesten deed schudden. 

Helene de Jong is manager bij Stroomopwaarts, verantwoordelijk voor de afhandeling van de gevolgen van de affaire. Zij moet concluderen dat de verwachtingen waarmee zij aan het reparatiewerk rond de toeslagen begon, niet realiseerbaar bleken. De eerste hoop was dat bij deze jaarwisseling genoegdoening voor de Schiedamse gedupeerden een feit zou zijn, maar de weerbarstige realiteit zegt dat niet meer dan zo’n zestig procent van hen een bijdrage heeft ontvangen. “De overigen staan nog in onderzoek bij de Belastingdienst”, aldus De Jong.

Om te beseffen wat voor slag er is geleverd, is het goed om de gang van zaken in dit dossier op een rijtje te zetten. In januari opende Stroomopwaarts het meldpunt voor gedupeerden van de toeslagenaffaire. Die kreeg zijn naam nadat politiek was gebleken hoe ontstellend groot de problemen waren van ontvangers van een toeslag voor kinderopvang die door de Belastingdienst waren teruggefloten omdat hun aanvragen niet voldeden. Dat gebeurde grofweg tussen 2013 en 2018. De Belastingdienst was eerst makkelijk, en na gebleken fraude (de beroemde Bulgaren die leefden van de kindertoeslag), juist enorm star in het hanteren van de regels.

De Jong vertelt wat de gevolgen waren van dit veranderde beleid. “Mensen die recht hadden op negenduizend euro maar er tienduizend aanvroegen, moesten niet alleen de duizend euro terugbetalen, maar de tienduizend die ze in eerste instantie ontvingen.” Als het tegenzat keek de Belastingdienst ook naar het voorgaande jaar. “Dan ging het om twee keer tienduizend euro.” 

Dergelijke bedragen terugvorderen zorgde voor grote problemen. De ouders die het betrof hadden het geld niet en moesten zich in de schulden steken. Daar kwamen de invorderingskosten bij, plus boetes. Vaak moest het ene gat met het andere worden gedicht. Bovendien: “Je kon als ouders in zo’n geval ook geen nieuwe toeslag aanvragen.” Dat betekende dat mensen hun kinderen niet naar de opvang konden brengen en daardoor hun werk verloren. “Verder stonden die mensen te boek als fraudeurs, dus ook andere toeslagen, zoals de huurtoeslag, werden niet toegekend.” Dat zorgde er nogal eens voor dat mensen hun huis verloren. “Zij gingen weer bij hun ouders wonen of zochten een kleiner, goedkoper huis.” 

De Jong kent deze voorbeelden uit Schiedam. “Er zijn ook mensen die zich gedwongen zagen hun huis te verkopen. Soms op een ongunstig moment. Dan was de hypotheek op dat huis hoger dan de verkoopwaarde en bleef er een restschuld staan. Terwijl de mensen zonder die verkoop nu wellicht een flinke overwaarde hadden gehad.”

Die voorbeelden geven aan waarom de situaties waarin de ouders verkeerden zo ingewikkeld waren en waarom er zo veel over te steggelen valt. Want nog altijd berichten de media over gezinnen die nog immer geen soelaas is geboden. Ga maar eens een schade vaststellen in zo’n geval. De problemen die de Belastingdienst heeft om tot compensatie over te gaan zijn daarom wel begrijpelijk, aldus De Jong. “Maar de afhandeling hiervan duurt nu wel te lang.”

In december vorig jaar schatte de Belastingdienst het aantal gedupeerden in Schiedam op honderd. “Toen wij begonnen dachten we dat het om twee- tot driehonderd mensen zou gaan.” Nu blijken het er zeshonderd te zijn. Lang kwamen er nog dagelijks of wekelijks mensen bij, maar sinds enige tijd is de toevloed opgedroogd, het lijkt bij dit aantal te blijven. “In totaal zitten we nu op 1220 in de drie Waterwegsteden en dat aantal stijgt niet meer.”

Stroomopwaarts kreeg adressen van de Belastingdienst en stelde zelf een meldpunt open; zo kwam het aan de gegevens van gedupeerden. Het bereiken van hen kostte veel tijd en moeite. “Bedenk dat veel mensen de telefoon niet opnemen bij een onbekend nummer. We zijn maar kaarten gaan schrijven. Handgeschreven, omdat een brief in een envelop van Stroomopwaarts sowieso niet wordt opengemaakt.”

Veel mensen hadden het vertrouwen in de overheid en aanverwante instanties verloren. “Daarom is onze belangrijkste inzet als we iemand bellen om te komen tot een vervolgafspraak: een bezoek hier op kantoor of bij de mensen thuis.” Voordat mensen instemmen met zo’n gesprek moet veel argwaan worden overwonnen. 

Overigens lukt het lang niet altijd om tot een afspraak te komen. Sterker: De Jong schat dat niet meer dan veertig procent van de benaderden op de uitnodiging ingaat. “De andere zestig procent heeft de boel ondertussen op orde, ziet de noodzaak niet meer in.” Of denkt de bijstand van Stroomopwaarts niet meer nodig te hebben.

Want het participatiebedrijf biedt zijn diensten aan als luisterend oor en als partij die alle andere  betrokken instanties die de problemen een draai tegen goede kunnen geven, kent. Het kan contacten tot stand brengen. “We willen echt naast de mensen gaan staan. En ondersteunen daarbij ook met het indienen van de compensatieclaim. Of deze wel of niet toegekend gaat worden, dat kunnen we niet altijd inschatten. Het is nog steeds de Belastingdienst die gaat over compensatie”, legt De Jong uit.

Want na alle politieke stampij is dat gelukkig wel de generieke oplossing waarvoor de overheid heeft gekozen: alle gedupeerden ontvangen een bedrag, zonder dat alles wordt doorgerekend. Dat bedrag is dertigduizend euro. “De Belastingdienst stelt nu dat het vijftig procent van alle dossiers heeft afgehandeld.” Dat betreft dus het overmaken van het compensatiebedrag van dertigduizend euro. De Jong bevestigt dat ook mensen die voor een veel lager bedrag op de rol staan voor compensatie, dit bedrag krijgen overgemaakt.

Voor de veertig procent van de mensen die reageerde op de oproep van Stroomopwaarts, kan het participatiebedrijf een scala aan zaken oppakken, legt De Jong uit. Die zaken blijken uit een eerste gesprek, dat makkelijk twee uur kan duren. “Daar komen dan de problemen boven water: een nieuw of groter huis dat nodig is. Wij kunnen dan aandringen op een urgentieverklaring. Of we verwijzen door naar het wijkteam, indien er sociale problemen zijn. Of we bemiddelen voor de kinderen op school. Soms kunnen we concreet iets doen, bijvoorbeeld de aanschaf van een nieuwe laptop, voor een jongere maar ook voor een ondernemer.”

In veel gevallen is de inzet van Stroomopwaarts gericht op schuldhulpverlening. Er is ondertussen een kwijtscheldingsregeling voor gedupeerden in het leven geroepen. “Alle gemeentelijke schulden worden kwijtgescholden en voor private schulden is er een platform waar deze kunnen worden ingediend en dan wordt ook bekeken of deze voor kwijtschelding in aanmerking komen”, aldus De Jong.

Zo heeft het er alles van weg dat ook 2022 voor haar en Stroomopwaarts en al die gedupeerde (Schiedamse) ouders een spannend jaar zal worden.