Raad emotioneel over sneuvelen vrij-vervoer

SCHIEDAM – De Schiedamse raad beslist volgende week over het al dan niet schrappen van het gesubsidieerde openbaar vervoer aan minima die nog geen 65 jaar zijn. De raadscommissie besloot gisteravond de zaak op de agenda te zetten. B&W kondigde vorige week aan dat het gratis ov voor mensen met een beperkt budget gaat verdwijnen - zie hier.

De raadscommissie stond gisteravond op zijn achterste poten over het schrappen van het gesubsidieerde openbaar vervoer. Breed wordt het betreurd dat de RET een veel hogere prijs vraagt om de regeling aan ongeveer zesduizend Schiedammers voort te zetten na 1 oktober. Een wat kleiner deel van de raad hekelt ook het besluit van B&W, dat tot de conclusie kwam dat er niets anders op zit de bestaande regeling per 1 oktober te beëindigen voor ieder onder de 65 jaar.

“Zien we de regeling als een kostenpost of een investering?”, zette Hakan Kucuk namens de SP de discussie op scherp. Een kostenpost betekent zo veel als een cadeautje aan mensen die het moeilijk hebben, een investering staat voor uitgaven die het mogelijk maken dat mensen hun leven een wending ten goede geven, door meer onderweg te zijn, te solliciteren, te mantelzorgen, sporten, familie te bezoeken of vrijwilligerswerk te doen. Kucuk haalde aan hoe volgens onderzoek eenderde van de gebruikers van het vrij-reizen meer vrijwilligerswerk is gaan doen en bijvoorbeeld een op de twaalf dankzij de regeling een baan heeft gevonden.

De raadscommissie baalde van veel zaken. Hoe het college eufemistisch spreekt van 'voortzetting van de regeling voor ouderen', terwijl het neerkomt op 'versoberen en afbouwen' (aldus Denk). Hoe zij voor het blok is gezet door de aankondiging vorige week en hoe de vragen van de fracties pas maandagavond laat alle tweehonderd waren beantwoord. Ze baalde van de toon die B&W aansloeg – 'badinerend' was het woord dat Petra Zwang van de PvdA gebruikte, 'we stoppen met de regeling, die is te duur want de RET vraagt te veel' zo bracht Zwang, die dat 'kinderachtig' noemde. Irritant ook dat het college nu de vrijwilligers van Argos Mobiel 'uw probleem laat oplossen' (PvdA). Denk was ontstemd over de toon van de reactie van de burgemeester op een mailbericht waarin Dogukan Ergin vroeg waarom de antwoorden op de vragen zo lang op zich lieten wachten.

Zo was er veel chagrijn. Ook over het maken van de afspraken en de wijze van onderhandelen. Hoe kan het dat de kosten van de regeling 'drie keer zo hoog uitvallen als vorige keer?' “Hoe hebben de onderhandelaars dit kunnen laten gebeuren”, aldus John Maris van PS. Waarom was de wethouder zelf niet in gesprek gegaan met de directie van de RET? “We konden ons zo niet voorstellen dat er hier geen wethouder bij betrokken is geweest”, dat Maarten Reuderink van de Ouderenpartij zich dat niet eens had afgevraagd.

Een wethouder had vast wel duidelijk kunnen maken dat het geen pas geeft om dergelijke tarieven te rekenen voor een openbaarvervoersbedrijf dat de afgelopen jaren vijf en 4,7 miljoen euro winst maakte. Had men de onderhandelingen niet gestopt voordat deze goed en wel op gang waren? Kan je over een zo belangrijk onderwerp de zomerstilte daadwerkelijk opvoeren als reden waarom pas laat overlegd was? Waarom wachten met onderhandelen tot er cijfers van de RET waren – die dan ook nog eens niet bleken te kloppen. En waarom heeft het college hier eigenlijk 'eigenmachtig' over beslist, aldus René Janssen van SLV. “De gemeenteraad moet bepalen.”

Echte vragen waren er ook: waarom niet het bedrag dat Schiedam nu nog uitgeeft aan het vrij-reizen beschikbaar houden voor dit doel, bijvoorbeeld door ov-chipkaarten met tegoed beschikbaar te stellen aan de huidige gebruikers? (Denk, LOS) Een soort 'minder-validepas? (AOV) En hoe brengen de andere steden die met de RET onderhandelen het er eigenlijk af – zou samen optrekken nog mogelijkheden bieden? En kan er voor mensen voor wie de fiets echt geen alternatief is – zoals B&W propageert – maatwerk worden geleverd. Komt er een 'goed bereikbaar servicepunt' om de vragen beantwoord te krijgen die bij Schiedammers leven die hun vrij-reizen moeten gaan missen? (PS). En wie is er als eerste aan de beurt voor een fiets – want dat het storm zal lopen is wel duidelijk (Ouderenpartij).

Eigenlijk konden alleen de coalitiepartijen begrijpen dat de maatregel onafwendbaar is, zoals het college claimt. John van Sliedregt (D66): “Anderhalf miljoen per jaar, in vier jaar zes miljoen, dat is meer dan Schiedam zich kan veroorloven. Zeker gezien de tekorten die er zijn in het sociaal domein.” En René Karens van Groen Links: “Deze regeling is minder urgent dan andere regelingen van het armoedebeleid. Hij heeft duidelijk zijn voordelen gehad, maar ergens ligt de grens in wat je financieel kunt doen als gemeente.”

Wethouder Marcel Bregman had het moeilijk om de verontwaardiging het hoofd te bieden. “De discussie geeft aan hoe groot de worsteling is die u voelt. Dat herkennen wij. De stap is wrang, maar onvermijdelijk, noodzakelijk en verstandig. De reserve Sociaal domein is leeg en dat wordt gevoeld.” Het in stand houden van het vrij-reizen zou volgens Bregman 'ten koste gaan van investeringen om armoede structureel te bestrijden. En het dragelijk maken van armoede is menselijk, maar oplossen is nodig.”

Bregman stelde het als opdracht te zien 'geen situaties te creëren die participatie in de weg staan'. Alternatieven voor het vrij-reizen zijn er in diverse vormen: fietsen ('dat is een volwaardig alternatief'), leerlingenvervoer of het beschikbaar stellen van budget voor iemand die naar zijn werk toe moet. Daar wordt de komende tijd werk van gemaakt. “Maar een generieke regeling is onmogelijk.” Waarom dan? Nu: “Geld op een ov-kaart kan je terug laten storten.” En is dus onwenselijk. Bregman kondigde verder aan dat er vanaf 1 oktober weer instroom mogelijk is in de regeling voor 65-plussers die wordt voortgezet – die nieuwkomers waren de afgelopen tijd niet welkom.

Bregman verdedigde de gang van zaken door te wijzen op het ontbreken van onderhandelingsruimte die de gemeentesecretaris ervoer toen zij bij de RET langsging. “Als je dat hoort... het ging niet om een paar procenten. Daarna was het zoeken naar het grote gat – een manier om compleet anders denkend tot een andere invalshoek en dus een ander prijskaartje te komen, red. – en dat was er niet.” Daarna was er geen reden meer om de al gemaakte afspraak tussen de wethouder en een RET-bestuurder gestand te doen. “Er was geen wenkend perspectief. Voor onderhandelingen moet je twee partijen hebben.” Bregman spreekt van een 'bewuste strategie'. “Want als twee bestuurders hadden overlegd zonder strategie...”

En hoe zit het nu met de feiten? Sinds 1 juli 2015 kunnen Schiedammers met een inkomen van minder dan 110 procent van het sociaal minimum, vrij-reizen. Daarvoor betaalde de stad ruim 45.000 euro per maand. Vanaf 1 april, toen de eerste afspraken vervielen, werd er in afwachting van een nieuw college van B&W verlengd, tegen een maandelijks prijskaartje van ruim 66.000. Vanaf 1 oktober vroeg de RET 120.000 per maand, een tarief dat per gebruiker hetzelfde is dan voor andere gemeenten in het bedieningsgebied.

Het grote prijsverschil wordt veroorzaakt door een onderschatting van de animo voor het vrij-reizen. Ruim twintig procent meer mensen meldde zich voor de regeling en zij stapten  ieder bovendien nog eens flink vaker in bus, tram of metro. Het aantal ritten zou bijna drie keer zo veel zijn dan gedacht. Bedenk ook: de btw op ov gaat van zes naar negen procent. En de verrekening waarvan sprake was? Die leek eerder te leiden tot lagere dan hogere kosten.

Onderliggend blijft de vraag: wat zijn nu de echte kosten voor de RET. Want voor Schiedam is voor zo ver bekend geen extra materieel ingezet, noch extra personeel aan het werk gezet.

Volgende week: het vervolg.