Zeldzaam vakmanschap geeft lucht aan goudleerbehang

SCHIEDAM - Een belangrijk stuk Schiedamse historie wordt klaargemaakt voor de komende tientallen jaren. Het goudleerbehang van de consistoriekamer in de Grote of St.-Janskerk wordt onder handen genomen door Sebastiaan van Soest. Een bijzondere klus, dat is het.

Om allerlei redenen. Vooraleer het leidend voorwerp zelf: het behang. Enkele tientallen vierkante meters wanddecoratie in wat ooit de belangrijkste kamer van de stad was. Waar het college van B&W van Schiedam vergaderde. “Bedenk dat het bestuur van de stad ooit, voor Napoleon, nauw verweven was met dat van de kerk, en omgekeerd”, zegt Huib Sneep van de stichting St.-Janskerk Schiedam, die het kerkgebouw exploiteert. De kerk was min of meer het bijkantoor van het stadhuis, of misschien beter zelfs omgekeerd, zo vertelt hij. “Als er een mededeling was, over de pest die heerste of de Fransen die voor de stadspoorten stonden, dan werd die aan de Schiedammers in de kerk gedaan.” Een kleine vijfduizend zielen telde de stad van Liduina toen. 

Het behang is volgens de oudste schriftelijke bronnen in 1779 in de kamer, ooit een kapel van de kerk, aangebracht. Jan Eijkenbroek zou ervoor verantwoordelijk zijn, maar hoogstwaarschijnlijk heeft hij de klus aangenomen en laten uitvoeren door anderen, mogelijk goudleermakers uit Dordrecht of, nog waarschijnlijker, Vlaanderen. “Ook al is er ook een geconcludeerd dat het behang qua schilderstechniek op dat in het Friese Workum lijkt”, zo weet Sneep. “Maar daar zijn het vooral smalle banen van 75 centimeter…” In ieder geval waren het niet de laatste Schiedamse centen die eraan gespendeerd werden.

Juist de grootte van het geheel in de Schiedamse kerk maakt het behang daar bijzonder, aldus Van Soest. “En het feit dat het voor de kapel is ontworpen.” Op maat gemaakt, de welvingen van de kapel volgend, met vijf medaillons met putti die de vijf zintuigen verbeelden. “Het is uit één stuk leer gemaakt.” Natuurlijk niet van één kalfje, daarna wel hier in zijn geheel verwerkt. Wat helpt is dat het is gemaakt in de laatste periode dat dergelijke wanddecoratie opgeld deed, toen de technieken al verfijnder waren.

Want wat is dat, goudleerbehang? Dat is op zich ook al zo’n wonder. Het is kalfsleer, gespannen, met zilver erop gelijmd. Zilver, geen goud. Het is door het vernis dat daarop wordt aangebracht dat het geheel zijn geelachtige kleur krijgt. Daaroverheen wordt dan geschilderd. In de consistoriekamer van de Grote Kerk zijn dat guirlandes, vazen met bloemen en dus genoemde vijf zintuigen. 

Een bijzondere klus is het voor Sebastiaan van Soest ook omdat hij ermee in de voetsporen treedt van zijn vader en moeder. Die waren ook restaurateurs van goudleer en tsja, de fijne kneepjes van het vak leerde hij dus thuis. Het waren zijn moeder en vader die tussen 1994 en 1997 de laatste restauratie van de wanddecoratie in Schiedam voor hun rekening namen. Huib Sneep weet nog dat die opdracht toen vergeven werd, vooral omdat zijn vrouw,  Kirstin Houweling toen het proces vanuit de kerk begeleidde. Het spande er toen om, weet hij nog. Het geheel was in erbarmelijke staat en het was maar zeer de vraag of het nog te behouden was. Pa en ma Van Soest deden naar verluidt een wondertje.

Toentertijd liep het hele behang gevaar en haalde atelier Van Soest, ‘versterkt met mevrouw Jansen’, het geheel los van de muur gehaald en in het atelier bewerkt. Het leer werd aangedikt met nieuw leer met daarachter lycra en zo aangespannen en waar nodig opgevuld. Tot dan was het goudleer vastgenageld op de wanden. “Als het dan gaat werken, gaat het kapot.”

Daarmee vergeleken heeft junior het nu makkelijk. Hij reinigt het geheel een keer droog en een keer nat en retoucheert wellicht hier en daar nog wat. Grootste probleem nu is met name de schimmel die optreedt. “Het is een natuurlijk product.” Maar de schimmel kan weggehaald worden, bevindt zich op het leer, niet erin. De schimmelvorming is waarschijnlijk toe te schrijven aan gebruikte materialen bij de vorige restauratie van het behang en de omstandigheden, dus het gebruik van de kamer. “Die moeten vooral stabiel zijn, met een niet te hoge luchtvochtigheid.”

Van Soest zou voor deze bijzondere klus - mogelijk gemaakt door verschillende fondsen - in eerste instantie onbetaald verlof nemen van zijn vaste werkgever, een praktijkschool in Den Haag. Daar geeft hij IT, Science en koken. Een perfecte aanvulling op zijn leven als goudleerrestaurateur. “Soms wil je ook weer mensen zien.” 

Goudleer is zijn passie, zegt de 45-jarige Van Soest, woonachtig in het Westland. Hij is een van de vier restaurateurs van het bijzondere materiaal in Nederland. “En de enige goudleermaker van het land!”, zegt hij trots. Hij maakt en restaureert in particuliere woningen, maar ook in musea. Behang, maar ook tassen en meubilair. “Voor Beatrix deed ik twee goudleren stoeltjes.”

Omdat het werk aan de consistoriekamer anders werd gepland dan gedacht, is het nu vooral een kwestie van werken in de avonden en weekenden, na school. Hij is al vijf weken bezig en denkt er nog een maand of twee voor nodig te hebben.

Daarna is het de beurt aan de schilders. Zodat de bijzondere consistoriekamer - daar waar ook vandaag de dag de dominee zich nog omkleedt en de kerkbestuurders vergaderen - volgend jaar met Open Monumentendag is volle schoonheid te aanschouwen is.