Aan de wandel met Sandrina Bokhorst leer je echte Rome kennen

RECENSIE - Iedereen heeft zo zijn beelden bij Rome: Nero speelt harp terwijl de stad brandt. De paus zegent de menigte voor het Vaticaan. Of anders Cinecittà met Anna Magnani, Gina Lollobrigida, Sophia Loren en Marcello Maestroanni. En voor de voetbalfans is er Lazio. 

Over zulke beelden zul je in het rijk geïllustreerde en luxueus uitgevoerde boek ‘Spiegels van Rome’ weinig vinden, hoogstens terloopse verwijzingen. Auteur Sandrina Bokhorst, die de ene helft van het jaar op de Warande woont en de andere in de eeuwige stad, gaat tegelijk verder en dieper. Zij wil haar publiek meer bieden dan de obligate praatjes bij de obligate gebouwen. Háár Rome geeft inzichten in wat de wereld beweegt en zelfs in onze eigen psyche. Dat doet zij door in zeven hoofdstukken steeds bepaalde aspecten van het leven in Rome te belichten, steeds gevolgd door een wandeling, die je met het – overigens behoorlijk zware – boek in de hand kunt maken. Je ontmoet dan Romeinen en Romeinsen waar je wellicht nooit van hebt gehoord zoals Paula, die dankzij haar geur van heiligheid een machtsfactor van betekenis was aan het eind van de vierde en het begin van de vijfde eeuw na Christus. Of Theodora en haar dochter Marozia, die in de tiende eeuw bepaalden wie paus mocht worden. Ze gebruikten daarvoor de soft power van verleidingskunst en een gewiekste huwelijkspolitiek. Uiteindelijk liep het slecht af want Marozia werd door haar eigen zoon Alberic II tot haar dood in een kerker vastgehouden. 

Dit alles vinden wij in het hoofdstuk ‘Leiderschap: (christelijke) vrouwen: het heft in handen’. Daarmee wordt de aanpak van Bokhorst duidelijk: ze gebruikt thema´s uit onze tijd om dieper in te gaan op wat Rome bezoekers te bieden heeft.

Dat is een slimme oplossing voor het grote probleem waarmee iedereen wordt geconfronteerd die een boek over Rome schrijft: het is misschien niet écht een eeuwige, maar toch wel een heel oude stad. In de klassieke tijd plaatste men de stichting precies op 21 april van het jaar dat we nu aanduiden als 753 voor Christus en in de heidense tijd als het jaar I. Daarmee sloegen de oude Romeinen er een heel redelijke slag naar, zo blijkt uit archeologische vondsten. Sindsdien is de stad blijven bestaan, waarbij ze steeds op een bepaalde manier zichzelf bleef, maar tegelijkertijd toch steeds sterk van karakter veranderde. 

Wie dat allemaal wil noteren, vervalt al gauw in een soort geschiedschrijving. Stap voor stap ontwikkelt Rome zich. Het beleeft periodes van bloei en verval. 

Uiteindelijk kom je dan via Mussolini en het fascisme bij het heden. Je blikt nog eens terug en stelt ten overvloede vast dat de eeuwige stad zich een aantal malen opnieuw heeft uitgevonden. Zo ontstaat een rijstebrijberg van informatie, een soort opeenstapeling van Rome´s door de eeuwen heen. Je verliest als lezer gemakkelijk het overzicht, niet alleen terwijl je zit te lezen maar ook later als je door de stad loopt en allerlei bezienswaardigheden uit heel verschillende tijden vlak bij elkaar tegenkomt. Dan gaat het een mens snel duizelen.

Daarom is de thematische aanpak van Sandrina Bokhorst de aangewezen weg.

Het eerste hoofdstuk heet Veerkracht. Dat is een eigenschap die wij als samenleving nodig hebben om de grote bedreigingen van klimaat, energie en buitenlandse vijanden het hoofd te bieden. Wat heeft Rome ons daarover te zeggen? Bokhorst neemt het antieke standbeeld van keizer Marcus Aurelius als uitgangspunt, want deze bijzondere heerser was niet alleen generaal tegen wil en dank maar ook een wijsgeer, die filosofische memoires schreef. Ze laat vervolgens zien hoe hij dacht en hoe hij op grond van zijn levensbeschouwing met crises omging. 

Dat is dan weer aanleiding om een tweede leider voor te stellen, paus Gregorius de Grote, die rond het jaar 600 in het door honger, ziektes en oorlog geteisterde Rome het maatschappelijk leven weer op gang bracht. Hij is de schepper van Rome als een soort heilige stad en het belangrijkste centrum van het katholieke geloof. Ook maken wij kennis met Domenico Orano, die aan het begin van de twintigste eeuw als een soort buurtwerker avant la lettre in de arbeiderswijk Testaccio een samenleving opbouwde, gebaseerd op wederzijdse ondersteuning en solidariteit.

Met deze methode valt er net zo goed een hoofdstuk te schrijven over seks en gender. Daarin maakt Bokhorst korte metten met onze vooroordelen over het decadente Rome, haar orgieën en vrije seks alom, tot het christendom er de preutsheid in bracht. De cliché-beelden zijn er wel, maar hebben een heel andere betekenis – laat Bokhorst zien – dan wij tegenwoordig geneigd zijn te denken. 

Een heel bijzonder hoofdstuk gaat over het grootste monument uit de Romeinse oudheid: het Colosseum. Sandrina Bokhorst legt uit dat dit gebouw tot stand kwam met gebruikmaking van harder beton dan we nu toepassen, en met iets dat bijna op seriebouw lijkt. Tegelijk belicht zij de propagandistische betekenis van het immense bouwwerk, dat bedoeld was om de macht van de opdrachtgever, keizer Vespasianus, zichtbaar te maken. En dat niet alleen: je mocht niet zomaar ergens gaan zitten in dat Colosseum. Je plaats hing af van je status, met de elite op de eerste rang en de slaven helemaal bovenin. De uitgebreide voorstellingen waren een geschenk van de keizer aan het volk. There is no business like showbusiness. De gladiatoren waren aan de ene kant eerloos en aan de andere kant echte popidolen, met groupies tot in de hoogste kringen. Uiteraard gaat Bokhorst diep in op de betekenis van het Colosseum als ruïne en eindbestemming voor pelgrims en bespiegelingen door beroemde bezoekers over de teloorgang van het Romeinse Rijk en hoe de roem van de wereld vergaat. Sic transit gloria mundi.   

Leven is kiezen in zo´n boek en ruimte voor de andere passie van de Romeinen, de wagenrennen, delft dan het onderspit. Zo komt Sandrina Bokhorst niet toe aan de supportersrellen voor en na de races, die heftiger waren dan wat de fans van Lazio tegenwoordig aanrichten.

Alle hoofdstukken hebben, zoals we zagen, een zekere filosofische inslag. Dat geldt in wel zeer sterke mate voor het laatste: ‘Over het einde’. Dat gaat over Rome dat zich opnieuw uitvindt, maar ook over het Pantheon, muziek in de Sixtijnse kapel, vergoddelijking van Romeinse keizers en jezelf opnieuw uitvinden. Want, schrijft Sandrina Bokhorst aan het slot van haar boek: ¨Het einde is pas een echt einde als je het zelf actief zo benoemt¨. Dat hebben ze in Rome nooit gedaan. Daarom is het ook de eeuwige stad.

Zou je op die manier ook kunnen schrijven over Schiedam?

Sandrina Bokhorst, Spiegels van Rome. Gids in zeven eeuwig actuele thema´s. Gorredijk 2024. Sterck en de Vreese. ISBN 9789464711516 NUR 680/693. 344 pagina’s. Prijs: € 39,00.

Lees ook dit interview met Sandrina Bokhorst. 

Hierboven: Audrey Hepburn op de Vespa scooter in Roman Holiday (1953)