Nieuwe Stolperstein in Gorzen

De Stolperstein voor Jan Jongebreur nog 'in verpakking'; foto's: Peter Groeneweg

SCHIEDAM - Na een lange betrekkelijke stilte rond de Stolpersteine, legt de Schiedamse stichting achter dit initiatief binnenkort toch weer zo'n herdenkingssteen voor een woning in de stad. Dat gebeurt in de Goereesestraat, op nummer 17, waar verzetsman Jan Jongebreur ten tijde van de Tweede Wereldoorlog woonde. Komende woensdag rond een uur wordt de steen gelegd.

Nabestaanden van Jan Jongebreur hebben aangegeven bij deze plechtigheid aanwezig te zullen zijn. Na een korte introductie door een bestuurslid van de stichting zal ook namens de nabestaanden een toespraak worden gehouden.

De steen voor Jongebreur wordt de 149 Stolper- of struikelsteen in Schiedam. Pas vijf verzetsmensen gingen de Gorzenaar voor. "Na het afronden van de plaatsing van Stolpersteine voor joodse Schiedammers is de stichting Stolpersteine Schiedam gestart met herdenkingssteentjes voor Schiedammers die als verzetsstrijder zijn omgebracht door of tijdens het naziregime", zo ligt de stichting toe.

Het aanvragen van deze Stolperstein is het initiatief van Guy Ouwens, een ver familielid van Jan Jongebreur. In het eerste nummer dit jaar van het blad ‘Scyedam’ schrijft Ouwens over zijn zoektocht naar meer informatie over Jongebreur. Die ligt begraven op de erebegraafplaats van de Beukenhof in Schiedam. De achternaam ‘Jongebreur’ is dezelfde als die van Guy’s overgrootmoeder.

Zijn onderzoek maakt duidelijk welk verzetswerk Jongebreur heeft verricht: het inzamelen van geld voor gezinnen die zonder inkomen zijn geraakt, het verzamelen van inlichtingen over troepenbewegingen en het verspreiden van illegale bladen zoals 'De Waarheid' en 'De Vonk'. Door zijn functie bij de Luchtbeschermingsdienst vanaf 27 mei 1941 kan Jongebreur zich ’s nachts ‘vrij’ door de stad bewegen. Hij is lid van een kleine verzetsgroep waarvan diverse leden worden opgepakt als in de zomer van 1941 de 'Aktion CPN' start; deze actie is bedoeld om personen met communistische sympathieën op te sluiten of erger. Het duurt tot 14 januari 1942 voordat Jongebreur wordt opgepakt en overgebracht naar de strafgevangenis in Scheveningen: het zogenaamde Oranjehotel.

"Op 27 januari wordt Jongebreur levenloos in zijn cel aangetroffen", schrijft Ouwens in Scyedam. "De verantwoordelijk onderofficier van de SS verklaart dat Jongebreur zichzelf om het leven heeft gebracht door ophanging. Het geloof van Jongebreur, Nederlands-Hervormd, verbiedt zelfdoding, dus aan dood door ophanging wordt door nabestaanden getwijfeld. Het lichaam wordt uiteindelijk vrijgegeven en toont vele verwondingen als gevolg van martelingen tijdens verhoor. Het zou kunnen zijn dat Jongebreur aan die verwondingen is overleden, maar het was niet gebruikelijk om het lichaam dan aan de nabestaanden terug te geven. 

Dus toch zelfdoding? Wellicht offerde hij zijn leven juist op om te voorkomen dat hij kameraden zou verraden bij komende martelingen: zijn eerbied voor zijn kameraden was groter dan zijn vrees het verbod op zelfdoding te overtreden. Niet uitgesloten is dat hij geen andere uitweg zag voor het lijden dat hij onderging in de cel.” In zijn artikel in ‘Scyedam’ gaat de schrijver/onderzoeker uitgebreid in op het lot van de weduwe, Arentje Jongebreur-Soeters. Zij overlijdt in 1984, op 79-jarige leeftijd, zonder ooit te zijn hertrouwd.

In de archiefstukken wordt vermeld dat het echtpaar Jongebreur-Soeters woonde in de Goereesestraat, de benedenwoning op nummer 11b. Door een grootschalige renovatie van de woningen in deze straat heeft er een omnummering plaatsgevonden. Zodoende wordt de Stolperstein geplaatst voor de deur van de woning op nummer 17; dat was in de oorlog de woning waaruit Jan Jongebreur is weggevoerd door twee mannen van de SD (Sicherheits Dienst). Zijn Arentje bleef achter in een kamer die versierd was met slingers omdat ze bijna twaalf-en-een-half jaar met haar Jan getrouwd zou zijn.

Voorblad ‘Scyedam’, nr. 1 – 2025, met rechts portretfoto Jan Jongebreur en links opgaveformulier voor erelijst