'Even een kanaaltje voor verdriet'

SCHIEDAM – “Even een kanaaltje voor je verdriet.” Zo ziet Annemieke Kelder de herdenking van de overledenen, ook in de twee ziekenhuizen van Franciscus Gasthuis & Vlietland. Kelder is er geestelijk verzorgster.

Franciscus Gedenkt, zo werd de herdenking genoemd. Het stamt uit de katholieke traditie, waarin 2 november de dag is van Allerzielen. “Maar ik zie dat de dag nationaal en buitenkerkelijk steeds meer een dag wordt met aandacht voor de overledenen”, aldus Kelder. “Zo was er eergisteren een herdenking op de begraafplaats en heeft de wijk Schiebroek een gedenkavond in het park.”

Franciscus Gedenkt is oorspronkelijk begonnen met de vraag om een manier waarop overleden medewerkers van het ziekenhuis werden herdacht. “Medewerkers vroegen om zo’n moment, een plek, een bord met namen, waar men kon herdenken. Het overlijden van een collega hakt er stevig in.”

Toen de plannen ervoor werden uitgewerkt was al snel duidelijk dat het iets ‘van het hele ziekenhuis’ moest worden. En niet alleen van werknemers, maar ook van patiënten. “Ook van de kinderen die zonder leven geboren worden.” Er was de afgelopen jaren in de regel een bijeenkomst in de hal van het ziekenhuis, ‘met goede passende muziek en liederen’, waarbij de namen van de overledenen werden genoemd en een kaars werd ontstoken. “Bij het beeld van Franciscus in de binnentuin gaf dat een zee van lichtjes.”

Toen fuseerden de twee ziekenhuizen en beraadde het Franciscus zich over de manier om de doden te herdenken. “Er kwamen niet zo veel mensen van buiten, ook al nodigden we uit via buurtkranten en sociale media. De medewerkers waren aan het werk en vonden het lastig om daar weg te kunnen.” Bovendien bleek er op steeds meer plekken de mogelijkheid om de overledenen te gedenken.

“Daarom hebben we vorig jaar gezegd: we organiseren het wat vrijer. We zorgen dat ieder zijn moment kan vinden. Dat biedt bijvoorbeeld ook een afdeling de mogelijkheid met elkaar na de dagdienst stil te staan bij een overleden collega.”

Zo kwam er een ‘hybride’ vorm uit de bus: “Digitaal, maar voor wie wil ter plaatse, in onze stiltecentra.” Het ziekenhuis kondigde Franciscus Gedenkt aan op het intranet, op sociale media voor de wereld buiten het ziekenhuis. “Daar kunnen mensen een bericht achterlaten, of een gifje van een kaarsje ontsteken, een naam noemen. Maar ze kunnen ook naar het ziekenhuis komen als ze willen.”

In de stiltecentra stonden daar kaarsen klaar, graflichten waar bezoekers met stift iets op konden schrijven: een naam, een hartenkreet. De telefoonnummers van de mensen van de geestelijke verzorging van het ziekenhuis stonden genoemd, voor wie graag even in gesprek wilde gaan. “Vorig jaar hebben we de kaarsen een dag laten staan, dit jaar doen we dat langer, omdat mensen zeiden: ‘Op 2 november werkte ik net niet’.”

De respons de afgelopen dagen is niet massaal, maar wel ontroerend, aldus Kelder. “Het is blijkbaar iets wat bij ieder iets doet. Een klein ritueel, naar een plek toegaan om een lichtje te ontsteken. Of je nu iets had met Allerzielen of niet, de gedachte licht te maken rond iemand die je mist, dat snappen mensen. Een kaars aansteken is zo universeel.”

Zo kon het dat Franciscus aan de gedenkdag in tijden van Corona eigenlijk niets hoefde aan te passen. Het was al een individuele gebeurtenis, en de stiltecentra zijn groot genoeg om met een kleine kring familieleden of een groepje collega’s even samen te komen. Belangrijk, aldus Kelder, om ‘als afdeling stil te staan bij wat het overlijden heeft gedaan met je’. Iemand in herinnering te roepen. “Om af te ronden en af te sluiten. We zijn rituele wezens, vinden het fijn om herinneringen op te halen.”

Het hele jaar ligt er in de stiltecentra een gedachtenboek. “Je ziet daarin ook in de rest van het jaar dat mensen terugkomen op de dag dat iemand waaraan ze gehecht waren is overleden. Mensen die al twaalf jaar elk jaar terugkomen om een kaarsje op te steken. Deze plek is aan jouw naam gebonden, schrijven ze dan.”

Dit jaar waren er gelukkig ‘maar’ drie overleden medewerkers van het ziekenhuis te gedenken die afgelopen jaar zijn overleden. “We hebben er in het verleden wel eens vijftien in het Gasthuis gehad.” Een bestuurder van het ziekenhuis stak maandagochtend in Rotterdam drie kaarsen aan voor hen, in Schiedam werd hetzelfde gedaan.

“De intensiteit is nu hoger.” Van emoties, ook van medewerkers. “Zij krijgen deze tijd veel meer met sterven te maken dan normaal. Dat je mensen binnen ziet komen, hen ziet vechten en dan binnen een dag onder je handen ziet overlijden… dat doet zeker jonge verpleegkundigen veel. Daar besteed ik veel tijd aan, dat ik ze opvang en ze kunnen vertellen wat ze hebben meegemaakt. Die ondersteuning van medewerkers is heel belangrijk.”

De dag van herdenken stond ook in het teken van de campagne ‘Aandacht voor elkaar’, ‘waar onze minister-president op 6 oktober de aftrap voor gaf’. “Om ook stil te staan bij wat Corona met ons doet.” Ziekte of grote zorgen voor verlies van zekerheid, de pandemie heeft veel invloed op veel mensen. “We wilden als ziekenhuis aansluiten bij deze campagne.” Eerder al werd er in de stiltecentra een wand ingericht, ‘aandacht voor elkaar’, waarop mensen met post-its met roze hartjes een hartenkreet of een wens konden uitspreken. Franciscus Gedenkt sloot hier mooi op aan, aldus Kelder.

Zij zorgde voor kaarsen en hield in de gaten of ‘het goed staat’. “De stiltecentra zijn de enige plek in het ziekenhuis waar open vuur mag branden.”

Aan het eind van de dag waren er in beide ziekenhuizen zo’n vijftien kaarsjes opgestoken, vertelt Kelder, gisteren en vandaag kwamen er daar nog enkele bij. In het gastenboek schreven mensen hun dankbaarheid of wat hen bezighoudt. ‘Ik steek een kaarsje op voor iedereen’, schreef iemand. “Voor onze mams, schreef een ander, met een datum van kort geleden erbij. Een ander schreef wel vier namen op.” Iemand stond stil bij de gevolgen van Corona: ‘Ik weet nu dat het geen griepje is’. En: ‘Wat een goed initiatief’.

“Ik zag hoe bijzonder het is toen iemand de banner waarop we Franciscus Gedenkt bekendmaakten zag staan. Dat ogen dan vollopen, iemand even naar binnen loopt om een traan te laten. Op een rustige plek, in een mooie sfeer. Dat is even zo’n kanaaltje voor je verdriet, om te herdenken. Dat mag tussen het gewone leven door.”