De Henderickx-route

Sjef Henderickx met de brandijzers die hij verwerkte tot een opmerkelijk werk in de Locomotiefsteeg; foto: Jenevermuseum

COLUMN - Afgelopen veek kreeg ik een telefoontje van Ane Henderickx. ¨Weet je dat het de derde sterfdag van Sjef is?¨, zei ze, ¨Kun je niet iets doen om hem weer eens onder de aandacht te brengen?¨. 

Sjef is Sjef Henderickx, in leven een van Schiedams bekendste kunstenaars. Met zijn werk heeft hij in navolging van vader André en oom Frits zijn stempel gezet op het aanzien van Schiedam. Ze waren alle drie een beetje universele kunstenaars: André en Frits waren glazeniers van stiel, maar ze maakten ook prachtige beeldhouwwerken. Toen ik Sjef een jaar of veertig terug in zijn atelier op de Westmolenstraat interviewde, was hij veel aan het tekenen. ¨Ik verken de grenzen van het potlood¨, legde Sjef uit en dat grenzen verleggen was zijn tweede natuur. Hij deed dat óók met verf en met beeldhouwwerken. En hij mag inderdaad niet vergeten worden, net zo min als zijn vader en zijn oom. Daar heeft Ane groot gelijk in. 

Dit is het jubileumjaar van Schiedam. Onderdeel van het programma zijn tal van rondwandelingen over allerlei aspecten van de stad. Daar kunnen ook wel een Henderickx-wandeling en een Hendericks-fietstocht bij, want het werk van deze kunstzinnige familie is op veel plekken in de stad te vinden. 

De wandeling en de fietstocht lopen voor een gedeelte parallel. Je krijgt dan het volgende.

Startpunt is het intererieur van de Grote Kerk. Daar staat een grenzenverleggende sculptuur van Sjef Henderickx met de titel Het Lam, destijds door koningin Beatrix zelf onthuld. Wie nadert, ontdekt dat het kunstwerk bestaat uit brokstukken steen die met een soort metalen frame op hun plaats gehouden worden. Zo komt een soort berg tot stand met helemaal bovenop Het Lam zelf. Het zijn geen gewone stukken steen, maar wat er overbleef van de heiligenbeelden in de Grote Kerk nadat die in de zestiende eeuw door beeldenstormers kort en klein waren geslagen. De brokstukken zijn nooit weggegooid en moesten tot de eenentwintigste eeuw wachten tot Sjef Henderikcx op het idee kwam ze bijeen te voegen tot een bijzonder kunstwerk.

Van de Grote Kerk gaan we via de Grote Markt, de Hoogstraat, de Korte Dam en de Beursbrug naar de Korenbeurs, tegenwoordig de bibliotheek. Daar vinden ze het beeld dat Frits Henderickx maakte van de brandersknecht. Het was hard, eindeloos, vermoeiend en onderbetaald werken in branderijen. De knechts werden dan ook vroeg oud. Frits heeft op indrukwekkende wijze de totale geestelijke en lichamelijke uitputting van de brandersknecht tot leven gebracht. Een kennismaking met de jeneverstad is onvolledig als je niet de tijd neemt in je op te nemen wat Frits met dit beeld duidelijk wilde maken.

We gaan over de Korte Havenbrug de Lange Haven op en steken die ongeveer halverwege via de Appelmarktbrug over en gaan verder langs de andere kant van het water. We slaan de Locomotiefsteeg in tussen het Jenevermuseum en de Havenkerk. 

Het plaveisel bestaat voor een belangrijk deel uit grote witte stenen waarin een merk is gedrukt. Ze zijn stuk voor stuk gemaakt met de merken die alle distilleerderijen en branderijen gebruikten om hun bedrijfsnaam in de houten vaten te branden. Zo bleef hun product herkenbaar. Sjef Henderickx kwam op het idee met de echte merken een kunstwerk te maken zó dat iedereen die door de steeg loopt, ze te zien krijgt. Het werd pas na het overlijden van Sjef voltooid. 

We slaan nu rechtsaf de Hoogstraat in en lopen die helemaal uit in de richting van de Koemarkt. Daar nemen wij voor koffie of iets anders plaats in de serre van café ´t Vierkantje, dat in 2024 het eeuwfeest vierde. Daar bestaat de achterwand geheel uit een prachtig glas-in-loodraam van André en Frits Henderickx samen. Het stelt de god van de wijn, Bacchus voor in een wagen, voortgetrokken door panters. Rechts in de hoek prijkt een kruik van het ooit gerenommeerde merk Wittkampf. 

Het glas-in-loodraam kwam tegelijk met de serre tot stand. En wel in het jaar 1946. De toenmalige eigenaar van het café, meneer Wasman, vierde de bevrijding met een uitbreiding van zijn zaak. De serre en de feestende Bacchus waren een teken van hoop. Terwijl wij iets gebruiken, denken we terug aan wat we onderweg zagen, niet alleen het werk van de Henderickxen, maar ook de mooiste stukken van de binnenstad. 

De wandelaars zijn nu klaar. Voor de fietsers begint het pas. Zij stappen op en passeren de Koemarktbrug. Ze slaan linksaf en rijden de hele Lange Nieuwstraat uit. Aan de ene kant ligt de Plantage, het oudste stadspark van Nederland, aan de andere kant zien ze enkele monumenten: het Blauwhuis, ooit een verbeterhuis voor weerspannige jongedochters, alsmede enkele herenhuizen. Ze passeren de Varkenssluis en rijden rechtdoor de Hoofdstraat op, langs distilleerderij Nolet en de Noletmolen. Dan schuin naar rechts de Lekstraat in voor het volgende monument. Boven de hoofdingang van de Gorzenkerk maakte André Henderickx een prachtig beeld van de Goede Herder. We stappen even af en fietsen vervolgens rechtdoor via de Havendijk, de Westfrankelandsedijk en de Willem de Zwijgerlaan naar het kruispunt met de Stadhouderslaan. Daar linksaf langs de singel. We rijden nu als het ware tegen het Julianapark aan. Daar afstappen en het park in, waar we een monument van Sjef Henderickx vinden dat het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog eert. Wij bewonderen bovendien de amfora die nooit volloopt van Albert Verkade middenin een vijver, waarbij wij gezeten zijn op de monumentale Emmabank, in 1935 gebouwd ter herinnering aan de het jaar tevoren overleden koningin-moeder Emma. Als we tijd hebben kunnen we bovendien een wandeling maken door het Volkspark, dat door de meeste Schiedammers Sterrebos wordt genoemd. Het is romantisch onder de boomkruinen, maar het park bestaat eigenlijk slechts uit twee langgerekte lanen. Maar eenmaal in zo´n laan, waan je je in een uitgestrekt bos. Dankzij sponsoring door Nolet staan er op een aantal plekken informatieve borden.

Nu volgt de langste etappe. We pakken onze fiets waar we hem hebben laten staan en rijden de Penninglaan af en vervolgens de Aleidastraat in, die aan de overkant begint. We passeren het Hofje van Belois en zien aangekomen op de Vlaardingerdijk (rechtsaf) het voormalige katholieke kerkhof met zijn kapel, nu Roemeense kerk, in de diepte liggen. We slaan voor molen De Drie Korenbloemen links af en volgen de Nieuwe Damlaan onder de metro door. Daarna slaan we rechtsaf de Schiedamseweg op. We doorkruisen nu Bijdorp, dat in de jaren twintig gebouwd werd voor Schiedamse werfarbeiders. Het heeft zijn eigen karakter volledig behouden. We rijden onder de snelweg door en zien aan onze linkerhand Kethel Tuindorp liggen, een van de eerste nieuwbouwwijkjes van na de oorlog. We slaan vlak voor het oude dorp Kethel rechtsaf de Zwaluwlaan in. Daar treffen we weer een beeld van Sjef Henderickx aan, de knotwilg. Parallel met de Zwaluwlaan aan de rechterkant bevindt zich het woonerf Weide. Daar is nog een werk van Sjef te zien: een tak van de knotwilg hangt aan een gevel. 

Nu rijden wij door het Beatrixpark terug naar het centrum van Schiedam. Het is een goed idee even uit te blazen in het kortelings heropende paviljoen tegenover de kinderboerderij. Daarna bereiken we, via de Parkweg, het Spinhuispad, de Vijgensteeg, de Ooievaarsteeg en de Grote Markt, ons startpunt Het Lam in de Grote Kerk. Onderweg hebben we bij het passeren van de Noordvest, drie Schiedamse molens zien liggen: de Vrijheid, de Noord en de Palmboom. 

Mooie rit voor als het weer een beetje meewerkt.

PS. Na eerste plaatsing van dit bericht is een correctie doorgevoerd: het beeld van de Brandersknecht is niet door André gemaakt.