'Goed nieuws voor mensen die verder kijken dan hun neus lang is'

Henk Tetteroo: "A4 weg van de meeste weerstand"

SCHIEDAM - Hij kan er niets aan doen, maar het voelt als een overwinning. Henk Tetteroo, die sinds 1976 te hoop loopt tegen eerst de aanleg, en nu de uitbreiding van de A4 Zuid, kan een licht gevoel van euforie niet onderdrukken: “Heel goed nieuws voor de mensen die verder kijken dan hun neus lang is.”

Hij heeft het over de bekendmaking van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat dat de uitbreiding van de A4 Haaglanden er niet komt. Sinds 2010, ruim voor de opening van ‘het duurste stukje snelweg van Nederland’, worden er al plannen gemaakt voor de verbreding van de weg. In 2018 dient stichting De Batavier voor de eerste keer een zogenaamde zienswijze in, waarin zij laat weten die uitbreiding geen goed idee te vinden.

Dit is het verwijt van Tetteroo, en stichting Batavier waarin hij actief is: bijna alles in Nederland, en zeker bij Rijkswaterstaat, beziet de wereld door de bril van ‘meer-meer-meer’. Terwijl toch echt bewezen is dat verkeer vervuilt, en dat luchtvervuiling slecht is voor mens, dier, natuur en milieu.

In 2015 werd de A4 tussen Delft en Schiedam opengesteld. “Nadat een paar jaar daarvoor de Raad van State had gesteld dat de aanleg mocht gebeuren.” In 2011 was het definitieve besluit gevallen dat na dik veertig jaar weerstand de weg er toch moest komen. De ontbrekende schakel, vonden veel mensen, die de aanleg van het tracé als onontkoombaar beschouwden. 

In het kader van de aanleg werden er afspraken gemaakt over de inpassing van de weg in het landschap en compenserende maatregelen die uit het budget voor de weg zouden moeten worden betaald. Dat was ook de aanleiding voor de oprichting van De Batavier, dat immers staat voor Bewaking Afspraken Tracébesluit A4. “Ervaring met Rijkswaterstaat leerde dat men daar het er doorheen drammen van een weg belangrijker vond dan het nakomen van afspraken”, aldus Tetteroo.

Batavier werkte voor de inpassing van de weg in het landschap, maakte zich zorgen over de kwaliteit van de tunnel, en het water dat als gevolg van de bouw aan de grond werd onttrokken, met het inklinken van de veengrond in de omgeving als gevolg. Zodoende zorgt Rijkswaterstaat voor ‘grondbemaling’ - kennen we het woord nog? - sindsdien.

Maar de afgelopen jaren werd het stil rond de stichting. “De weg lag er, er was niet veel meer te doen.” De punten die vandaag de dag nog open staan zijn volgens Tetteroo, woonachtig in Delft, de compensatie voor de vierduizend bomen die destijds gekapt zijn de bomen in Schiedam en Vlaardingen. En tot voor kort de kwestie van het al dan niet verbreden van de weg. 

Daartoe werden ruim tien jaar lang plannen gemaakt. Op verschillende plekken tussen Leidschendam en Schiedam moest de weg worden verbreed. In onze contreien betrof dat de verbreding van de weg tussen Delft en Schiedam, alleen in zuidelijke richting, waar deze nog twee rijstroken telt. “Wij hadden als doel om de verbreding tegen te houden.” Niet alleen in juli 2018, maar ook in mei 2020 diende De Batavier daartoe zienswijzen in. 

“De verbreding is onverantwoord onzinnig”, aldus Tetteroo. Om een aantal redenen. “We denken dat als de weg verbreed zou worden, de inspanningsafspraken uit het IODS in het gedrang gaan komen. Dat ging vooral om geluid en zicht.”

Maar de zorgen van De Batavier gingen verder dan onze regio. “We vonden het ook ongelofelijk dat de overheid, na het ondertekenen van het Akkoord van Parijs in 2015, doorging met de uitbreiding van asfalt. We stelden vast dat klimaatverandering geen enkele rol speelt in de plannen voor al dan niet aanleg van infrastructuur in Nederland. Dat is bizar. Dat is totaal onverantwoord.” Het is als zeggen dat je wilt afslanken en vervolgens je tanden in een lekker groot stuk taart zetten, aldus Tetteroo. “In 2020 heeft Rijkswaterstaat alle overheidsnota’s op een rij gezet die men gebruikt had om een keus te maken rond de aanleg van de A4 en de verbreding. Maar alle nota’s die sloegen op het aspect klimaatverandering waren daar niet in betrokken.”

Redeneren dat een wegverbreding een eind maakt aan de dagelijkse files zoals die zich nu op de A4 voor de Ketheltunnel voordoen en dat die daarmee het milieu ten goede komt, is volgens Tetteroo kortzichtig. “Nieuw asfalt lokt nieuw verkeer uit. De latente vraag noemen ze dat. Alles waarvoor je gelegenheid biedt, blijft doorgaan.” 

Terwijl verkeer toch een zeer weinig efficiënt systeem is. “De helft van de autoritten is korter dan 7,5 kilometer. Een derde minder dan vijf kilometer. Dat zijn verkeersbewegingen die echt anders kunnen dan met de auto, maar dat gebeurt niet. Met het systeem dat we nu in Nederland hebben, hou je dit in stand.” Nog een cijfer: in een personenauto zit gemiddeld 1,4 persoon. Dat is een hoop lucht vervoeren om niets. Nog zo eentje: “Een auto staat 95 procent van de tijd stil. Neemt dooie ruimte in. Terwijl daar anders kinderen kunnen spelen, bomen en struiken kunnen worden geplant, fietsen geparkeerd. Zomers is het in de stad twee graden warmer dan buiten de stad. De hittestress kan je tegengaan door meer groen te creëren in de stad.”

“Je ziet dat we in een echte autocultuur leven. Die is er sluipenderwijs ingegroeid.” Maar je komt er niet meer vanaf, wil Tetteroo maar zeggen. Een vorm van doorgeslagen individualisme noemt hij dat. Een voorbeeld daarvan: van de driehonderdduizend nieuwe auto’s die in 2022 in Nederland zijn verkocht, was 46 procent een suv. “Die bakken worden groter en zwaarder en vormen een enorme aanslag op het milieu. En als fietser of voetganger ben je altijd het haasje in contact met deze bakken. Wat opmerkelijk is: daarover wordt in Nederland, waar de kranten vol staan over stikstof, niet gedebatteerd.”

Die autocultuur sloopt in de ogen van Tetteroo ook landschappen. “Ga maar eens ten noorden van Rotterdam kijken, waar de nieuwe weg tussen de A13 en de A16 wordt aangelegd. Dat betekent een gigantische vernieling van het landschap, De Blankenburgtunnel wordt aangelegd, de Woudseweg tussen Den Hoorn en Westerlee verbreed, steeds maar nieuwe autowegcapaciteit. Ik vind het heel erg dat een aspect als klimaatverandering bij minister Harbers geen enkele rol speelt.”

Daarom is het goed nieuws dat de verbreding van de A4 voorlopig de koelkast ingaat. Maar baart het tegelijkertijd zorgen dat niet het milieu en het klimaat daarvoor als reden worden genoemd, maar de stikstofproblematiek en dat er geen personeel is om aan de wegen te werken, aldus Tetteroo. In 2025 had het werk aan de verbreding moeten beginnen.

Een grote plus is er wel: “Rijkswaterstaat heeft het team dat aan de verbreding werkte ontbonden. Zij hebben heel veel gegevens, nodig voor verbreding van de A4, op een rij gezet in 2020. Stel dat over een paar jaar besloten wordt om toch weer te gaan beginnen. Dan zijn al die gegevens volledig achterhaald en moet men al het werk weer opnieuw doen.” Dat gaat veel tijd kosten. “Dan zal het ook niet meer kunnen dat men die klimaatproblematiek buiten beschouwing laat. Dat kan gewoon niet, zoals ze dat eerder in procedures wel hebben gedaan.”

Voorbeeldje: in de plannen voor de extra rijstrook tussen Delft en Schiedam had men de stikstofneerslag berekend tot vijf kilometer aan weerszijden van de weg. “Een jaar daarna heeft de Raad van State gesteld dat voortaan naar 25 kilometer aan weerszijden moet worden gekeken.”

Tetteroo spreekt van een salamitactiek. “Stukje bij beetje wordt zo’n weg aangelegd.” Terwijl bij de opening - ‘nota bene in de week waarin het Akkoord van Parijs werd gesloten’ - al duidelijk was dat er extra capaciteit nodig was. “Dan is het motto: ‘we zijn nu zo ver, we kunnen niet meer terug.” En dat het lint op de A4 werd doorgeknipt terwijl de inkt in Parijs nog niet droog was, onderstreept volgens Tetteroo dat ‘men zijn g.. heeft afgeveegd met het akkoord’. 

De plannen met de A4 zijn nooit beïnvloed door het Akkoord van Parijs. “Noch door door het Nederlandse klimaatakkoord uit 2019, of het Schone Luchtakkoord van 2020.” Dat zit Tetteroo nog het meeste dwars. “Het denken bij het ministerie is gericht op meer auto’s, meer wegen. Pas dan gaan we vooruit. Vanuit de simpele redenatie: we zijn met steeds meer mensen, we moeten steeds meer woningen bouwen en dus meer auto’s rijden.”

Goed nu gaat dus het roer, al dan niet permanent, om. “Het ministerie heeft gezegd: we gaan dertien of veertien projecten op pauze zetten en het geld gaan we steken in onderhoud van bestaande infrastructuur. Daar kan de hele maatschappij blij mee zijn. Die bruggen zijn er echt slecht aan toe.”

Henk Tetteroo werd voor zijn inzet voor De Batavier en een schone A4 in 2014 gedecoreerd tot Ridder in de orde van Oranje-Nassau.

De voormalige docent Nederlands is sinds 1976 actief rond de A4. “In dat jaar werd de speciale wet Midden-Delfand aangenomen.” Dat was een groot succes, in de ogen van Tetteroo. “Er werd gestopt met de aanleg van wat toen nog rijksweg 19 was. Men ging zoeken naar alternatieven en het gebied openhouden en dat is verwezenlijkt, het landschap tussen Schiedam en Delfs is niet volgeplempt. De wet heeft een belangrijke functie gehad.” 

Maar dat is volgens Tetteroo niet omdat V&W er zo veel boodschap aan had. “De verbreding van de A13 is nooit onderzocht, Rijkswaterstaat wilde gewoon die weg 19. Begin jaren 80 had die geopend moeten zijn.” 

Die vanzelfsprekendheid van bouwen en asfalteren werd dus door de jaren heen bij herhaling succesvol betwist, waar het de A4 betreft. “In de loop van jaren is het de weg van de meeste weerstand geworden.”