Optimistische woede met Gevierde Vrouwen

SCHIEDAM - Een optimistische woede. Sanneke van Hassel bracht het in tijdens de avond ‘Gevierde Vrouwen’ in de Korenbeurs. Bij haar sloeg het op het manifest van collectief Fixdit onder die titel, gericht op het vergroten van de zichtbaarheid in de letteren. ‘Fix het seksisme in de literatuur’, zo bepleiten de elf schrijfsters van Fixdit. 

Maar het bleek ook een goede typering van de sfeer in ‘de bieb’ van Schiedam, donderdagavond bij de aftrap van Gevierde Vrouwen: optimistische woede. Woede, omdat nog zo veel te doen valt om vrouwen in het algemeen, en het vrouwelijk perspectief, het podium te geven dat ze verdienen. Optimisme, omdat er wat te vieren valt, omdat er zo veel te vertellen valt, omdat vrouwen baanbrekende en inspirerende initiatieven nemen.

Dat was ook de bedoeling van de talkshow waarmee Gevierde Vrouwen begon: het vrouwelijk perspectief vieren. Door een podium te geven aan vrouwen die met hun projecten een verschil willen maken, een draai willen geven aan hoe in de maatschappij wordt omgegaan met vrouwen en hun strevingen en snevingen.

Zo las Sanneke van Hassel voor uit eigen werk. Het verhaal Kasbah, over een wooncomplex van Piet Blom, de man die ook de kubuswoningen in Rotterdam op zijn naam heeft staan. Een Kasbah, met veel gestapelde woningen en doorkijkjes in een complex met ook gemeenschappelijke voorzieningen, ‘daar kregen we subsidie voor’: clubhuis, mensa, tuintjesgroep, kipcommissie. De bewoners trokken naar het dak: ‘snel, kom, want hier is nog zon’, terwijl het complex zo bedoeld was dat het leven zich juist op de binnenplaatsen en onder de huizen -‘met allemaal een voordeur op één hoog’ - zou afspelen. “Liefde is het dak van de stad”, aldus Blom. Maar ondertussen eindigden de bewoners in ‘Monnickendam in een rijtjeshuis’, nadat ze betrapt zijn zoenend met ‘tante Ans’. “Niet zo moeilijk, met al die doorkijkjes.”

Cigdem Yuksel deed samen met Ewout Butter, net als zij fotograaf, onderzoek naar de aanwezigheid van moslima’s in de beeldbank van nieuwsdienst ANP. 4500 foto’s werden door de twee bekeken. Uit de foto’s komt vooral het beeld naar voren van ‘de onderdrukte moslima’: gesluierde vrouwen buiten op de markt of in het ov. “Clichéfoto’s”, aldus Yuksel. “En het trieste is: dat heeft me niet verbaasd.”

Welke rol speelt die fotografie in de manier waarop mensen naar me kijken?, zo vroeg ze zich af. Tik maar eens ‘moslima’ in op een zoekmachine. Dan volgen die ‘safarifoto’s’, die gemaakt lijken zoals dierenfoto’s op de savanne. “Met een telelens in de bosjes een specifieke menssoort vastleggend.”

Kun je als eenling iets veranderen in een dergelijk diepgeworteld systeem? (Want fotoredacteuren zeggen dat er geen tijd is om de cliché’s te vermijden, ‘ik moet een krant afleveren’). Ja, zo denkt Yuksel na een intensieve periode waarin ze het gesprek aanging met veel mensen in het metier. 

Want waar begin je? Bij de fotografen, de mediamakers of bij de consumenten? Ze maakte een ronde langs de beeldredacteuren van NRC, Volkskrant en Telegraaf. “Mensen erkennen het probleem, dat iets gedaan moet worden aan de beeldvorming, dat bepaalde beeldvorming eenzijdig is. Dat is al winst.” De directeur van het ANP was de uitzondering. “Dat werd een heftig gesprek: ‘Jij noemt ons racistisch’. Volgens hem was er geen probleem."

Dat het belangrijk is dat het probleem op tafel wordt gelegd staat voor haar vast: “Alles wat we meekrijgen bepaalt het beeld dat we hebben van de wereld om ons heen. Mijn moeder en zusje dragen een hoofddoek en hebben te maken met de blik van een ander. Hoe komt het dat mensen mij op die manier bekijken, opmerkingen maken over de hoofddoek - en hoe goed ik Nederlands spreek? Dat begon me steeds meer te frustreren”, aldus Yuksel. “Dat ik dagelijks bezig was met de buitenwereld te laten zien dat ik niet ben wie zij denken dat ik ben.”

Al met al kan het beeld kantelen, zo denkt ze. “Hoe meer we blijven aankaarten, hoe meer in beweging komt. Ik denk dat we iets in beweging hebben gebracht. Het besef dringt door dat de samenleving verandert, dat mediaconsumptie verandert. “Als wij ons niet herkennen in de media, verliezen die hun toekomst. Dat begint in te dalen.” Yuksel is van Turkse komaf. “Ik kom daarvandaan, maar het gaat over allerlei groepen in de samenleving die op supereenzijdige wijze geportretteerd worden.”

Yuksel is bezig met de organisatie van een tentoonstelling in het Nederlands fotomuseum in Rotterdam, met focus op de eerste generatie Turkse vrouwen. “Ouwe vrouwen, met een hoofddoekje op de markt - dan zie ik mijn oma; dat is de enige manier waarop we deze generatie nu zien. Maar mijn oma werkte tien jaar in een visfabriek in IJmuiden, ze heeft een enorme levensgeschiedenis en een enorme bijdrage geleverd. En toch zijn die vrouwen onzichtbaar.”

Archivaris Brandy Sanmoeradi en historica Marjan Beijering vertelden daarop over hun inspanningen om de Rotterdamse vrouwengeschiedenis meer zichtbaar en hoorbaar te maken. Op een zolder vonden zij een grote hoeveelheid documenten, het archief van een flinke serie vrouwengroepen, bij elkaar gebracht door stichting Dona Daria. Hun handen gingen jeuken. 1975, het Jaar van de Vrouw, was een belangrijk startpunt voor het ontstaan en de bloei van de vrouwengroepen. “Die enorme diversiteit is achter de rug”, aldus de twee. Die geschiedenis, ook die van specifieke migrantenvrouwengroepen, proberen de twee nu vast te leggen, in het stadsarchief. Ze doen dat ook met interviews en andere vormen van ‘oral history’.

Wat hun bijblijft tijdens dat werk? “Je ziet hoe er actie gevoerd werd, wat toen de thema’s waren, ook het enorme plezier waarmee ze dat deden.” En wat begon als een zolder met ‘troep’ werd ook een les in - moderne - geschiedenis. “We zagen dat veel thema’s die toen speelden, nog steeds spelen.”

In 2025, vijftig jaar na dat Jaar van de Vrouw, willen de twee een belangrijke slag te hebben geslagen. “Zodat Rotterdam dan weer een wat vrouwelijker perspectief krijgt. Rotterdam is toch die stad van stoere taal; laten we maar eens kijken of we erin slagen een jaar lang meer aandacht voor vrouwenonderwerpen voor elkaar te krijgen…”

Zo knokt ieder van de vrouwen die tijdens Gevierde Vrouwen aan het woord komen - ook singer-songwriter Danaa - ‘nooit dat je iets bepaalt over mij, alleen ik bepaal over mij’ - om het vrouwelijke perspectief in de samenleving naar voren te brengen. Zodat het niet meer voor zal komen, zoals in 2019, dat het boekenweekgeschenk en het essay in de week met het thema ‘moeder de vrouw’, beide geschreven worden door een man. Om maar een niet eens zo belangrijk voorbeeld te noemen."

Anouk van Mil, geestelijk moeder van het initiatief Gevierde Vrouwen, stelt dat zij hoopt dat de enkele tientallen bezoekers van de avond het gevoel mee naar huis nemen dat ‘we allemaal kunnen bijdragen aan meer zichtbaarheid voor vrouwen’. Zij nodigt alle deelnemers uit dat heel praktisch - op wie stem je bij verkiezingen? - ter harte te nemen, maar ook om de namen te noemen van vrouwen die wel wat nadrukkelijker in de spotlight mogen staan. Een deel van de respons is hieronder te zien.