De glasfabriek transformeert

Foto's: Bart Bos

INGEZONDEN - Bart Bos houdt van Schiedam, kan goed overweg met zijn camera en heeft een goed geheugen. Dat zijn goede ingrediënten voor regelmatige bijdragen aan Schiedam24, zoals deze, over de glasfabriek.

"Met haar imposante silo’s beheerst de voormalige glasfabriek al decennialang de skyline aan de Buitenhavenweg. Die skyline staat nu na jaren vergaderen, plannen en ontwerpen aan de vooravond van een grootse transformatie. Met de ondertekening van een zogenaamde anterieure overeenkomst zijn de plannen voor het 5,5 hectare grote fabrieksterrein in een nieuwe fase beland. Zevenhonderd woningen, waarvan dertig procent bestemd als sociale huur. Plus ruimte voor horeca en kleine maakindustrie, die nu ook is gehuisvest in de oude loodsen en kantoren. Enkele daarvan worden straks, als alle plannen bewaarheid worden, geïmplementeerd tussen de nieuwbouw, zoals het hoofdkantoor aan de Buitenhavenweg en de iconische silo’s.

Op het terrein wordt momenteel hard gewerkt om de gigantische fabriek met de grond gelijk te maken, hiermee een stukje Schiedamse industriële geschiedenis uitwissend. Dat proces begon in 2017, toen er met één pennenstreek na 106 jaar een eind kwam aan de Vereenigde Glasfabrieken. Overnames, mismanagement en verwaarlozing leidden ertoe dat de ovens voorgoed uitgingen en 230 medewerkers op straat kwamen te staan. De productie werd door eigenaar Owens-Illinois Glass Company verplaatst naar de andere vestigingen.

Kinderarbeid
Sinds 1899 domineerde de glasfabriek de Schiedamse glasblazerij en bliezen de overige zes 'glashutten' in de stad met hun kwaliteit en kwantiteit omver. Deze glashutten waren in het algemeen eigendom van jeneverbaronnen als Nolet, De Kuyper of Melchers die deze zelf hadden opgericht om goedkoop hun flessen te produceren. Uiteindelijk bleef de glasfabriek als enige leverancier van vele soorten glazen flessen en potten over.

Generatie na generatie werkten in de fabriek, sommigen mannen werkten er zelfs letterlijk van kinds af aan. In de huidige tijd is het niet meer voor te stellen, maar eind 1800 en zelfs begin 1900 was het de gewoonste zaak van de wereld dat jongens vanaf een jaar of tien met paps meegingen naar het werk, om zo financieel een steentje bij te dragen. School was er niet voor kinderen uit de arbeidersklasse die het financieel zwaar had. Daarnaast zagen ouders het ook als een nuttige bezigheid voor de kinderen zelf. Door te werken konden zij een vak leren, iets wat later goed van pas zou komen. Fabriekseigenaren zagen in kinderarbeid ook een voordeel: kinderen kosten niet veel per uur en konden allerlei klusjes doen. Continudiensten van twaalf uur en een zesdaagse werkweek in een ongezonde werkomgeving zonder ventilatie of daglicht, zoals bij de glasfabriek, waren dan ook heel gewoon. Met de komst van de Leerplichtwet begin 1900 moesten kinderen verplicht tot twaalf jaar onderwijs genieten, wat een eind maakte aan kinderarbeid onder de twaalf jaar. Later wordt deze wet weer aangepast en de leeftijd verhoogd, wat een einde maakte aan kinderarbeid in het algemeen.

Turkenboot
In de jaren zestig kreeg de glasfabriek, net als bedrijven als Wilton en Gusto, te kampen met personeelstekort door de emigratiegolf in de jaren daarvoor. Honderdduizenden Nederlanders vertrokken naar landen als Canada en Australië om daar hun geluk te beproeven. Om de fabriek draaiende te kunnen houden, haalde de glasfabriek als eerste bedrijf in Schiedam gastarbeiders uit Turkije naar Schiedam. Voor onderdak was riviercruiseschip Rotterdam, in de volksmond 'Turkenboot' afgemeerd in de Buitenhaven, pal voor de glasfabriek.

Een halve eeuw later zou dit stukje geschiedenis worden herhaald in de Buitenhaven met riviercruiseschepen voor asielzoekers en vluchtelingen uit Oekraïne. Bij de 'Turkenboot' moet men niet denken aan een luxe schip, de Rotterdam was eigenlijk al uitgerangeerd en het was voor de gastarbeiders dan ook behelpen met kleine hutjes. Later zou nog een tweede boot worden aangemeerd, Ankara. Ook deze eerste gastarbeiders zullen met weemoed terugblikken op hun jaren bij de glasfabriek, waar sommigen decennialang met plezier hebben gewerkt.

Stukje voor stukje wordt de geschiedenis aan de Buitenhavenweg afgebroken en zal de glasfabriek nog alleen in de geschiedenisboeken van Schiedam blijven voortbestaan, zodat de volgende generatie in ieder geval nog kan teruglezen waar die grote torens voor dienden, als de voorzichtige beloftes van de ontwikkelaars tenminste uitkomen en de iconische silo’s beeldbepalend blijven voor Schiedam."