We zijn niet trots genoeg op ons theaterorgel

COLUMN - Niets is er meer over van de Standaart orgelfabriek. De bedrijfsruimte is al lang afgebroken en vervangen door woningen. Het adres is wel behouden gebleven: Nieuwe Haven 83, maar dan met a, en b. er achter. Het gebouw heet Atlanta.

Wat brengt mij naar de Nieuwe Haven? Zondagmiddag vond in het Theater aan de Schie een concert plaats van het Koninklijk Schiedams Mannenkoor Orpheus en de big band van Koos Mark met een dragende rol voor het oude bioscooporgel uit het voormalige Passage Theater. Dat heeft als enige onderdeel van deze roemruchte cinema de sloop doorstaan en prijkt nu gerenoveerd en wel in onze plaatselijke schouwburg. De zaal was behoorlijk gevuld. Orpheus heeft een trouw publiek. Maar dat geld net zo goed voor het oude theaterorgel. Dat wordt beheerd door de Nederlandse Orgel Federatie, die elders in het land nog een stuk of zeventien van dergelijke instrumenten onder haar hoede heeft. Het is een organisatie van liefhebbers die stad en land afreizen om deze instrumenten te horen.

De feestelijkheden vonden plaats in het kader van Schiedam 750. Het orgel is inmiddels weer opgeborgen en het zal pas te voorschijn komen als de Orgelfederatie een nieuw concert organiseert.

Dat is jammer want het is een ikoon van Schiedam. Ook al omdat het in onze stad gebouwd is.

Sinds 1923 was de Standaart Orgelfabriek aan de Nieuwe Haven gevestigd. In de Schiedamsche Courant van 23 juni 1923 stond een berichtje, dat het College dit bedrijf vergunning had verleend voor de installatie van een elektromotor van vier paardenkracht, vier van twee paardenkracht en twee van één paardenkracht. Die waren bedoeld om drie schaafmachines, twee lintzagen, een draaibank en een boormachine aan te drijven.

Met dit materiaal werd het prachtige orgel dat nu in het Theater aan de Schie staat dus gebouwd.

De firma Standaart was niet eenkennig. Ze bouwde net zo goed orgels voor kerken als voor bioscopen. Tussen die twee types bestaat een groot verschil. Bioscooporgels moesten een groot aantal geluidseffecten kunnen produceren om bijzondere accenten te verlenen aan de vertoningen. Tot ongeveer 1930 waren alle films stom. De voorstellingen werden in grote bioscopen door orkesten begeleid. In de kleinere zalen moest men het met een orgel doen. Zelf noemde Standaart dit soort instrumenten cinema-orkest orgel. Dat was geen woord teveel gezegd.

Al gauw waren de Standaart orgels in het Nederlandse bioscoopwereldje een begrip. Het was dan ook geen wonder dat meneer Tuschinksky zich tot het Schiedamse bedrijf wendde, toen hij de Passage met een luxueuze bioscoop vol rood pluche verrijkte. De geluidsfilm was toen al ingevoerd. Het orgel werd alleen in de pauze gebruikt. Het stond op een lift in de kelder onder het toneel. Na de laatste beelden van het voorprogramma nam Joop Walvis achter de klavieren plaats en begon te spelen. Tegelijk kwam het orgel naar boven. Walvis bracht dan de grote hits van het moment ten gehore en het publiek zong uit volle borst mee. Ik weet niet of in Schiedam de teksten dan op het scherm werden geprojecteerd maar in veel bioscopen gebeurde dat wel.

Ik sloot mijn ogen zondagmiddag en zag voor mij een vol Passage Theater. Dat Standaartorgel van ons is uniek.

We zouden er als stad veel meer mee moeten doen. Ook na dit jubileumjaar. We zijn nu nog niet trots genoeg op ons theaterorgel.

Bekijk hierboven een video over het Schiedamse theaterogel, gepresenteerd door een zeer jonge Jan Willem de Boer.