Bram van Hengel: stuwende kracht achter ontwikkeling Schiedam

Bram van Hengel ontving de M.C.M. de Grootspeld uit handen van burgemeester Cor Lamers; foto: Jan van der Ploeg

IN MEMORIAM - Het liefst bleef hij op de achtergrond. Hij dacht over alles mee, maar zijn inbreng hoefde niet zo expliciet benoemd te worden. Bram van Hengel was een voor Schiedam belangrijke stedenbouwkundige, maar sloeg er zelf niet mee op de trom. Nu hij overleden is, moet toch stilgestaan worden bij zijn verdiensten voor de stad.

Het had niet met bescheidenheid te maken. Allesbehalve. Bram van Hengel had duidelijke visies en stond daarvoor. Dat hij niettemin ‘low profile’ bleef, kwam voort uit zijn dienstbaarheid aan de samenleving. Anke Bodewes legt dat helder uit. Als makelaar had zij slechts zakelijk met hem te maken, maar goed genoeg om een mening te vormen. “Wat ik vooral in Bram bewonderde, is zijn vermogen om zijn doelen te behalen zonder één millimeter in te leveren in wellevendheid en goede manieren”, zegt ze. “Ik houd enorm van die toch wel uitstervende generatie mensen die immer voorkomend en beschaafd zijn, die ondanks hun grote prestaties dienstbaar en innemend blijven. Bram was zo iemand.”

Oud-burgemeester Reinier Scheeres is ook vol lof: “Bram heeft als stedenbouwkundige zijn sporen nagelaten in Schiedam. Hij zette het gemeentebestuur op het spoor om de vuilstortlocatie achter het station Schiedam/Rotterdam-West een nuttige bestemming te geven. Hij had daar zulke uitgesproken ideeën over, dat we hem tot stedenbouwkundig supervisor van het project Schieveste benoemden. Zelf werd ik daar bestuurlijk verantwoordelijk voor en heb een jaar of vijf intensief en ook heel prettig met hem samengewerkt. Dat waren leerzame jaren: Bram wachtte geen orders af; hij nam je bij de hand en wist de hele Schieveste-ploeg geweldig te inspireren. Het masterplan dat in 2002 tot stand kwam na uitgebreide stadsgesprekken en marktconsultaties droeg overduidelijk zijn stempel.”

Ir. Abraham van Hengel was niet alleen de aanjager van de herontwikkeling van de Parallelweg en omgeving. Oud-wethouder Adri Reijnhout, destijds verantwoordelijk voor de stadsuitbreiding met de nieuwe wijk Sveaparken, brengt in herinnering dat Van Hengel werd aangezocht om het ‘Zweedse’ ontwerp van Ralph Erskine (1914-2005) te vertalen naar de juiste maten van de nieuwe wijk.

Eraan voorafgaand ging een commissie van de gemeenteraad in 1996 op excursie naar Östersund, hoofdstad van de Midzweedse provincie Jämtland. Daar doorgrondde Van Hengel alle principes van Erskine’s bouwstijl. “Bram heeft de opzet van Erskine prima aangehouden en ervoor gezorgd dat de bewoners datgene kregen wat de intentie van het plan was”, zegt Reijnhout. “Dus een fijne rustige woonomgeving, geen ontsierende schuurtjes, geen te hoge erfafscheidingen, wel en bovenal veilige speelvoorzieningen voor de kinderen, met toezicht van de ouders vanuit hun huis op de kinderen. Het werden redelijk afgesloten gebiedjes, veilig en overzichtelijk.”

Op dinsdag 22 juni 1999 sloeg de Zweedse ambassadeur in Nederland, Lennart Alvin, de eerste paal voor Sveaparken. “Bram had een groot hart voor Schiedam”, zegt aannemer Daco Bokx. “Hij wist het ontwerp van Ralph Erskine uit Stockholm te vertalen naar een voor Nederland pasbaar en toetsbaar plan. Hij was adviseur van de gemeente Schiedam, maar met het inlevingsvermogen voor de architecten, landschappers en ontwikkelaars van de bouwplannen. Een rustige professionele man, met prima uitstraling.”

Van Hengel had ook een uitgewerkt woningbouwplan voor het Gustoterrein, waarin hij de bewonersvereniging Schiedam-Zuid enthousiast mee kreeg. Door uitblijvende goedkeuring door de provincie Zuid-Holland (om redenen van geluidhinder) kwam het niet tot verdere uitwerking. Om vergelijkbare redenen bleef een plan liggen om het restaurant La Duchesse aan de Maasboulevard, eigendom van Michael van Bruggen en Karin Tukker (voordien het restaurant Europoort van Jan de Groot), te vervangen door een kantoortoren met eronder horeca. Het restaurant werd later verkocht aan David Hart, die er zijn hoofdkantoor vestigde.

Van Hengel had ook culturele interesses. Hij was voorzitter van de Stichting Sint Janskerk Schiedam en gaf de impuls om de kerk publieksvriendelijker en minder kerks te maken. Hij kwam ook met een plan voor nieuwbouw voor het Stedelijk Museum Schiedam, waarin museumdirecteur Diana Wind mee kon gaan – maar de lobby om het monumentale Sint Jacobsgasthuis aan de Hoogstraat 112 voor de museumfunctie te restaureren was sterker.

Zo kende Schiedam de architect en stedenbouwkundige, die echter daarnaast ook al grote betekenis had gehad voor vernieuwing in zijn vakgebied als directeur van Groep 5 Architecten & Stedebouwers BV in Rijswijk. De in Hillegersberg geboren en in Schiedam wonende Van Hengel werd in juni 1998 onderscheiden en benoemd tot officier in de Orde van Oranje-Nassau. In juni 2021 ontving hij de M.C.M. de Grootspeld van de gemeente Schiedam. 

Bram van Hengel overleed op donderdag 6 maart, drie dagen voordat hij negentig jaar zou worden. Uiteraard was op zaterdag 15 maart de afscheidsdienst in de Grote of Sint-Janskerk.