Theo Gootjes publiceert scherpe schets van zijn leven

RECENSIE - Ook al kenden de meeste passanten ze niet bij naam, toch behoorden Theo en José Gootjes tot de bekende echtparen van Schiedam. Dat kwam door de grote wandelingen die ze haast dagelijks maakten door de binnenstad en de parken, altijd gearmd, witharig, op elkaar gericht en niet op de omgeving. Ze waren een toonbeeld van onafscheidelijkheid. Dat duurde tot bij José de geest week en na een paar jaar ook het leven. Nu loopt Theo Gootjes alleen.

Afgelopen zaterdag werden in de Korenbeurs zijn memoires gepresenteerd, die bij uitgeverij Scriptum verschenen. De inhoud zal menig Schiedammer die hem vooral als passant kent, verrassen. In de laatste decennia van de twintigste eeuw behoorde Theo Gootjes tot de bekende politiek tekenaars in het land. Een aantal malen per week verscheen een nieuwe prent van zijn hand, eerst in Het Vrije Volk, later in het Rotterdams Dagblad. Zijn werk werd in brede kring gewaardeerd. Zo schreef een Amsterdamse professor, Koos van Weringh, diepgravende analyses van Theo Gootjes´ tekeningen. Hij stelde zelfs een bundel samen met wat hij zijn beste werk vond. 

Toen het Rotterdams Dagblad werd opgenomen in het Algemeen Dagblad, was het afgelopen. Hoofdredacteur Jan Bonjer, die het AD in een paar jaar tot ongekende dieptes zou voeren, verklaarde dat hij niet gecharmeerd was van Gootjes´ tekeningen. Het slachtoffer kon er wel mee leven. Nu had hij eindelijk tijd voor wat hij zijn 'vrije werk' noemde.

En nu dan heeft Theo Gootjes zijn levensverhaal op papier gezet. Net als in zijn tekeningen is elke overbodigheid, elke tierelantijn zonder genade door hem geschrapt. Zo ontstaat een kaal verhaal. In scherpe lijnen – de 'klare lijn' zeggen de vaklui – wordt tegen de achtergrond van de Nederlandse maatschappij een kunstenaarsleven geschetst. Titel: Een vertekend leven. 

Theo Gootjes heeft het talent niet van een vreemde. Zijn vader, Leo, probeerde in de jaren veertig en vijftig van de vorige eeuw als kunstschilder aan de kost te komen. Dat viel in die dagen niet mee. Hij kon zijn gezin alleen in leven houden door aan de lopende band landschapjes te schilderen, die dan met een lijst erom heen door zogenaamde 'kunsthandelaren' aan de man werden gebracht. De vader van Theo Gootjes kon veel meer, maar de strijd om het bestaan gaf hem nauwelijks kans zijn grote talent te ontwikkelen. Dat maakte hem tot een somber mens, die te vaak troost zocht in de drank. Toch wist hij met zijn vrouw een omvangrijk katholiek gezin groot te brengen: negen kinderen in vier kamertjes. In de eerste helft van 'Een vertekend Leven' schetst Gootjes een haarscherp beeld van een armoedige jeugd in de tijd van het Rijke Roomse Leven. Kapelaans, nonnen en broeders legden de gelovigen een strakke moraal op. Van Theo wordt als oudste zoon min of meer verwacht dat hij 'roeping' krijgt voor het priesterschap. Dat wordt hem met succes aangepraat en op zijn elfde vertrekt hij naar het klein seminarie, een kostschool voor toekomstige geestelijken. Ook zijn jongere broer Adri kiest daarvoor. Het klein seminarie was niet gratis. Vader en moeder Gootjes moeten zich dan ook grote opofferingen getroosten om deze weg des heils voor hun zonen te financieren. Des te erger is het als het met die roeping blijkt tegen te vallen. Het talent voor korte bewoordingen en het tekenend detail komt tot uiting in de scène van de terugkeer. Halverwege het schooljaar staat Theo ineens met zijn koffer voor de deur. Hij kan meteen mee-eten van de rode kool met speklapjes, maar het duurt weken voor er weer een woord tot hem wordt gericht.

Dan bepaalt de familie zijn toekomst. Theo moet een grafische opleiding volgen. Van zijn hobby – tekenen – een beroep maken, dat vindt vader zijn eigen moeizame leven indachtig, maar niks. Theo ziet ondanks het verzet van zijn vader wel kans de opleiding grafische vormgeving te volgen aan de kunstacademie nadat hij eerst het gezellendiploma handzetten heeft gehaald. 

Dit alles speelt zich niet in Schiedam af, maar in Rotterdam-Zuid. 

Theo Gootjes had waarschijnlijk nooit wat met onze stad te maken gekregen als hij niet een keertje met zijn jongere broer was meegegaan naar een maat uit de militaire dienst, Sjef Henderickx, die in Schiedam bij zijn ouders op de Brugmanstraat woonde. Diens zus José werd de liefde van Theo´s leven. Dat wist hij al vanaf het eerste ogenblik dat hij haar onder ogen kreeg. De bijzondere omstandigheden waaronder dat gebeurde, moet U zelf maar in het boek lezen.

De vader van Sjef en José, André Henderickx was net als die van Theo kunstenaar. Samen met zijn broer Frits bezat hij een glas-in-loodatelier, dat vooral opdrachten uitvoerde voor katholieke kerken en distillateurs. De beide broers waren talentvolle kunstenaars, elk met een eigen stijl. Frits had van de twee de meeste flair. Hij deed de zaken terwijl André het liefst in zijn atelier bezig was. Theo en José huwden in 1968, nadat de bruid eerst zelf haar trouwjurk had ontworpen. Ze kregen een flatje aan de Rotterdamse kant van de Hogenbanweg en daarna een groot maar bouwvallig pand op de Singel. Sindsdien is Theo Gootjes Schiedam trouw gebleven al heeft hij zijn brood altijd bij Rotterdamse werk- en opdrachtgevers verdiend. Daar ook speelde zich het kleurrijke kroegleven van Theo Gootjes af. Op de redactie van Het Vrije Volk heerste in de jaren tachtig van de vorige eeuw nogal een drankcultuur die vaak op spectaculaire wijze tot uiting kwam. Dat maakte Theo tot een uithuizig vader, terwijl José voor het gezin zorgde: het echtpaar kreeg drie zonen die allen op hun eigen manier de talenten van ouders en grootouders hebben geërfd. 

In zijn memoires lezen wij hoe Theo Gootjes de strijd aan moest binden met twee duivels die te vaak samenwerkten: zwaarmoedigheid en drankzucht. Hij heeft ze allebei weten te bedwingen, terwijl zijn productiviteit als kunstenaar er niet onder leed. En dat terwijl hij zeker in zijn jonge jaren nog een derde vijand moest bestrijden: een omgeving die hem klein wilde houden, die hem steeds voorhield dat hij niet moest denken dat hij iets bijzonders kon. In zijn politieke tekenwerk pakte Theo dan ook altijd de machthebbers en de profiteurs aan. 

Het boek eindigt met een prachtig liefdesgedicht voor José. Theo schetst haar in haar laatste levensfase in huize Frankeland, waar hij zoveel mogelijk in haar omgeving probeerde te verkeren, want dat was hij haar wel verschuldigd. 

Dat maakt Theo Gootjes duidelijk in dit glasheldere boek.

Het gaat over één man maar het is ook de schets van een tijdperk. Een vertekend Leven verdient een ereplaats in de literatuur over Schiedam. Het is ook een perfect cadeau voor iemand die dezelfde tijd als Theo Gootjes heeft doorleefd of wil weten wat ouders dan wel grootouders hebben doorgemaakt.

Theo Gootjes, Een vertekend Leven. Schiedam 2023. Scriptum. ISBN 9789463192682