Magische collages. Verzameld door Geert en Carla Lens

SCHIEDAM - Het maken van collages wordt vaak gezien als een twintigste-eeuwse uitvinding, gemunt door niemand minder dan Pablo Picasso. Ongeveer een eeuw geleden ontdekten kunstenaars de magie van deze kunstvorm. Die ontstaat als je uit verschillende beelden iets nieuws maakt. Dit najaar presenteert het Stedelijk Museum Schiedam onder de titel Magische collages een groot overzicht van deze kunstvorm met werk van vooral Belgische kunstenaars. Ook zijn collages te zien van Luc Tuymans, internationaal een grote naam. Te zien van 19 oktober tot en met 5 januari 2020.

Kemzeke

Het werk is verzameld door Geert Verbeke en Carla Lens. Zij brachten het onder in hun private Stichting de Verbeke Foundation in het Vlaamse Kemzeke. Wereldwijd is het de meest complete en representatieve collectie op het gebied van collages. Niet eerder lieten de verzamelaars zoveel werk buiten België zien. Wel hingen individuele collages op prestigieuze plekken als het Centre Pompidou en het Louvre in Parijs.

Dalí

De verzamelaars laten zich bij hun aankopen bij voorkeur leiden door intuïtie. Humor, inventiviteit en het maakproces zijn doorslaggevend. En dat is goed te zien. Bijvoorbeeld bij Marcel-Louis Baugniet, een belangrijke Belgische collagekunstenaar. Hij plaatste het hoofd van Salvador Dalí met de omhoog gekrulde snor en priemende ogen bovenop het lijf van een vogeltje. Zijn collage roept de look & feel op van het surrealistische werk van Dalí. Alsof je naar een theatraal werk van de Spaanse meester zelf kijkt.

Zelfspot

Met de typerende Belgische zelfspot nemen sommige kunstenaars het eigen land op de hak. Zo bevestigde Galgenius boven de tekst ‘s Lands Glorie een strik in de kleuren van de Belgische vlag. Er steken twee frieten uit. Eronder hangt een muntje met het logo van het legendarische sigarettenmerk Belga. "In elke collage schuilt altijd een stukje rebellie", staat dan ook in de lijvige catalogus van de Verbeke Foundation. En: "Alles wat je anders doet kijken naar de werkelijkheid is toegestaan in de collage."

Kunstenaarsstromingen

In Schiedam is uiteenlopend werk te zien. De Verbeke Foundation laat de invloed van dada en het surrealisme uit de jaren twintig en dertig zien, maar ook werken uit de jaren vijftig, zestig en zeventig, de bloeiperiode van de collages. Paul Joostens die de collage in 1916 in België introduceert, noemt zichzelf graag pre-dadaïst. Bij hem zie je de invloed van het kubisme, futurisme en dada. Deze stromingen hadden niet het monopolie op de collage. Ook de volgende generatie abstracte kunstenaars maakte er dankbaar gebruik van.

Chirurg

De meeste collages bestaan uit uitgeknipte of gescheurde foto´s, veelal uit tijdschriften. De kunstenaar fileert de verschillende vellen papier, als een ware chirurg. Daarna knipt en herschikt hij zorgvuldig. Het woord collage verwijst naar het Franse werkwoord coller dat plakken of kleven betekent. Dat is min of meer het laatste onderdeel bij het maken van een collage. Toch hoeft er geen echte lijm aan te pas te komen. Bij digitale collages die het Stedelijk Museum Schiedam laat zien in de tentoonstelling Modest Fashion, gebruikt de kunstenaar alleen het plak-icoontje op de computer.

Abstracte collages

Doorgaans vertelt een collage een verhaal. Maar dat hoeft niet. Abstracte kunstenaars maken een soort poëzie zonder woorden. Hun papier-collés bestaan uit uitgeknipte vormen van verschillende soorten papier. Denk aan de titelloze werken van Walter Leblanc en Jo Delahaut met geometrische vormen in rood en blauw en zwart/wit. Als een soort magiërs bouwen zij met bestaande elementen iets geheel nieuws.

Collages en het Stedelijk Museum Schiedam

Kunsthistorici zien Picasso als uitvinder van de collagetechniek, maar al sinds de middeleeuwen maken mensen collages. Na Picasso en Juan Gris volgden de dadaïsten met Kurt Schwitters, en de surrealisten. De techniek wordt ook gebruikt in de popart, Fluxus en mail art. Die stromingen sluiten aan bij eerdere tentoonstellingen in het Stedelijk Museum Schiedam, recent van Bob Lens, Wim T. Schippers en Gijs Assmann en dus ook bij de tentoonstelling Modest Fashion.

Verbeke Foundation

De Verbeke Foundation is een private kunstplek van kunstverzamelaars Geert Verbeke en Carla Lens, geopend in 2007. De kern van de verzameling bestaat uit een collectie van zo’n 4500 collages en assemblages, vooral uit de twintigste eeuw. Een deel daarvan is permanent te zien. In een documentaire in Schiedam vertelt verzamelaar Geert Verbeke over zijn drijfveren als kunstverzamelaar.

Met dank aan

Gemeente Schiedam, Verbeke Foundation, S’DAM